Αρχιτέκτονας: Νάταλη Ζαννέτου

Καλλιτέχνης: Νίκος Κουρούσιης

2013 | Πρόταση

Μαρί, Λεμεσός

© Νάταλη Ζαννέτου, Νίκος Κουρούσιης

Ένα Μνημείο πρέπει να φέρνει τη μνήμη του γεγονότος για το οποίο δημιουργήθηκε με συμβολικό τρόπο. Εκτός αυτού πρέπει να φέρνει και μια άποψη, μια τοποθέτηση όσον αφορά το τι συναισθήματα, σκέψεις προσπαθεί να μεταφέρει στον επισκέπτη.

Το Μνημείο στο Μαρί μελετήθηκε σαν ένα έργο εθνικής μνήμης για τον θάνατο 13 ανθρώπων που προσπάθησαν, δυστυχώς ανεπιτυχώς, να αποτρέψουν την μεγαλύτερη έκρηξη σε καιρό ειρήνης, στις 11 Ιουλίου 2011.

Η μορφή του Μνημείου προκύπτει από την ίδια την έκρηξη. Ο τεράστιος διαγώνιος κύβος με τις σκληρές γωνιές να στρέφονται απειλητικά προς όλες τις κατευθύνσεις συμβολίζει την ίδια την έκρηξη. Ο τρόπος που αγγίζει φαινομενικά το έδαφος στο μοναδικό σημείο στήριξής του, παραπέμπει και αναπαράγει το αίσθημα της επισφαλούς ισορροπίας. Δημιουργεί έτσι στον επισκέπτη ένα άβολο συναίσθημα ανασφάλειας, λόγω ενός κινδύνου που παραμονεύει. Το έργο συμβολίζει έτσι και την επισφαλή φύλαξη των εκρηκτικών στο Μαρί. Τα κομμένα σχήματα στις παρειές του κύβου που συνδέονται μεταξύ τους στο εσωτερικό του, προκαλούν στον επισκέπτη την εντύπωση ότι κάτι μη αντιληπτό εκ πρώτης όψεως συμβαίνει στο εσωτερικό, τον προκαλούν νο πλησιάσει, να κοιτάξει μέσα, την στιγμή που ο κύβος απειλεί να πέσει να τον πλακώσει.

Ο επισκέπτης προσεγγίζει το μνημείο από επίπεδες πλατφόρμες, βλέποντας πρώτα τον κύβο και τους Σταυρούς. Οι Σταυροί δημιουργούνται από το φως που περνά από το κόψιμο στο μέταλλο. Συμβολίζει την εξαΰλωση των θυμάτων και συνάμα την αρετή τους.

Το ταξίδι του επισκέπτη συνεχίζεται σε ευθεία πορεία προς τον κρατήρα και την πλατφόρμα με τα θραύσματα. Τελειώνει με μια στροφή προς την θάλασσα και τον ορίζοντα, τον τελευταίο συμβολικό προορισμό.

Η αναμενόμενη οξείδωση των μεταλλικών επιφανειών που καλύπτουν σχεδόν όλα τα στοιχεία του Μνημείου συμβολίζει τη χρονική διάσταση της εξέλιξης των τραγικών γεγονότων.

© Νάταλη Ζαννέτου, Νίκος Κουρούσιης

Το Μνημείο αποτελείται από τα ακόλουθα συστατικά στοιχεία:

Περιοχή Α

-Τη βάση του Μνημείου κατά μήκος του γκρεμού από οπλισμένο σκυρόδεμα, οργανωμένη πάνω σε δύο άξονες, ένα με κατεύθυνση από Δυτικά/Νότιοδυτικά προς τα Ανατολικα/Βόρειοανατολικά, και ένα δεύτερο να διασχίζει τον πρώτο στο κέντρο, με κατεύθυνση από Βόρειοδυτικά προς Νότιοανατολικά.

-Το πιο δυναμικό στοιχείο του Μνημείου, τον μεταλλικό κύβο με τα ανοίγματα/εγκοπές στις παρειές, που βρίσκεται στο σημείο διασταύρωσης των δύο αξόνων.

-Τον τοίχο με τους ανάγλυφους διάτρητους σταυρούς σε άμεση θέα, αμέσως δεξιά του σημείου πρόσβασης.

-Την πλατφόρμα θέασης του κρατήρα, στο τέλος του δεύτερου άξονα.

-Το Ιερό αριστερά του σημείου πρόσβασης, και απέναντι από τον τοίχο με τους 13 σταυρούς, στο άκρο πλατείας 100μ2 για συγκεντρώσεις τελετών μνήμης των νεκρών.

-Τον χώρο εναπόθεσης των θραυσμάτων/τεκμηρίων της έκρηξης, εμβαδού 80μ2, στο ανατολικό άκρο της βάσης του Μνημείου.

© Νάταλη Ζαννέτου, Νίκος Κουρούσιης

Περιοχή Β

-Κυκλική βάση 24μ2 από οπλισμένο σκυρόδεμα στο κέντρο του κρατήρα, με μόνιμα αναμμένη φλόγα υγραερίου.

Ο περιβάλλον χώρος του Μνημείου καθορίζεται από δύο δυνατές φόρμες που οριοθετούν την περιοχή.Το κυλινδρικό ντεπόζιτο νερού που είναι η πρώτη μεγάλη κατασκευή που βλέπει ο επισκέπτης προσεγγίζοντας το χώρο, και τον κυκλικό πύργο/φουγάρο του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού ΑΗΚ.

Το Μνημείο είναι τοποθετημένο ανάμεσα σε αυτές τις δύο φόρμες, σε ψηλό σημείο υψομετρικά, στο φρύδι της απότομης κατωφέρειας που δεσπόζει του κρατήρα που άφησε η έκρηξη,Και για να γίνει πιο αισθητή η παρουσία του στο χώρο, σαν κύριο στοιχείο επιλέγηκε η φόρμα του κύβου, με την αντίστοιχη δυναμική της γεωμετρίας,

Η πρόσβαση στο Μνημείο γίνεται από τον ήδη κατασκευασμένο από τον Αγωνοθέτη δρόμο που περνά πλάι και βόρεια του υφιστάμενου ντεπόζιτου νερού, και καταλήγει σε ευθεία, 90 μ. ανατολικά στο χώρο του Μνημείου, όπου σήμερα βρίσκονται οι 13 πρόχειροι σταυροί που θα απομακρυνθούν.

Με την άφιξη στο Μνημείο, ο επισκέπτης έχει απέναντι του τον μεταλλικό κύβο, το κύριο στοιχείο του χώρου, αμέσως δεξιά σε ρυθμική παράταξη τους ανάγλυφους διάτρητους σταυρούς και το αριστερό Ιερό με το χώρο όπου θα γίνονται οι τελετές μνήμης των θυμάτων της έκρηξης.

Προχωρώντας ο επισκέπτης κυκλοφορεί γύρω από το κύριο έργο και,καθοδηγούμενος από τη διαμόρφωση του χώρου με την ψηλή περίφραξη,προχωρεί προς την προβολική πλατφόρμα μήκους περίπου 20 μέτρων, με αρχική θέα τη θάλασσα και αμέσως μετά τον κρατήρα της έκρηξης μέσα από το γυάλινο κάγκελο στο τέλος της πλατφόρμας, Η προβολική μορφή της πλατφόρμας ακολουθεί τη λογική του κυρίως έργου,τονίζοντας την επισφαλή ισορροπία του χώρου.

Επιστρέφοντας από την πλατφόρμα προς το κυρίως Μνημείο και στρίβοντας δεξιά προς το ανατολικό άκρο του χώρου, ο επισκέπτης αντικρίζει τα θραύσματα/τεκμήρια της έκρηξης πάνω σε βάση από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Ο χώρος του κρατήρα δέν είναι προσβάσιμος,Ο κρατήρας καθαρίζεται από τη χαμηλή βλάστηση που φύτρωσε τα τελευταία δύο χρόνια, και τις προσχώσεις χώματος από τη βροχή, και στο κέντρο του κατασκευάζεται μια κυκλική βάση από οπλισμένο σκυρόδεμα, εμβαδού 24μ2, καλυμμένη με μεταλλικό έλασμα πάχους 4χιλ., με φλόγα υγραερίου στο κέντρο μόνιμα αναμμένη. Το υγραέριο θα έρχεται μέσω σωλήνας θαμμένης σε αυλάκι, από ντεπόζιτο υγραερίου σε εσοχή στον τοίχο αντιστήριξης της μεταλλικής πλατφόρμας. Ο ανεφοδιασμός του κυλίνδρου με γκάζι θα είναι πιο εύκολος από την πρόσβαση στο Μνημείο.

Γύρω από τον κρατήρα θα ανοιχθεί αυλάκι πλάτους 3μ και βάθους 1μ που θα συλλέγει τα νερά της βροχής και με φυσική ροή θα τα απομακρύνει από τον κρατήρα. Τα νερά από τον κρατήρα θα απομακρύνονται απο τον πυθμένα με τσιμεντοσωλήνα Φ200χιλ.

© Νάταλη Ζαννέτου, Νίκος Κουρούσιης

Τεχνική περιγραφή και Τρόπος Υλοποίησης.

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στη μελέτη είναι κυρίως δύο, οξειδωμένος χάλυβας και οπλισμένο σκυρόδεμα.

Ο οξειδωμένος χάλυβας που είναι το κύριο υλικό, χρησιμοποιείται για τον κύβο, τους σταυρούς,τα προστατευτικά τοιχεία περίφραξης, την τράπεζα του Ιερού, και ολόκληρη την επιφάνεια της βάσης του Μνημείου,375μ2,,εκτός από το χώρο συνάθροισης του Ιερού για τελετές μνήμης των νεκρών και το χώρο εναπόθεσης των θραυσμάτων/τεκμηρίων της έκρηξης.

Η επιλογή του οξειδωμένου χάλυβα συνάδει αρμονικά με τον περιβάλλοντα χώρο, συμβολίζει παράλληλα το υλικό των εμπορευματοκιβωτίων, και βρίσκεται σε αντίθεση με τις υφιστάμενες φόρμες της περιοχής.

Ο μεταλλικός κύβος, διαστάσεων 6.0Χ6.0Χ6.0μ,είναι κατασκευασμένος από πλάκες οξειδωμένου σιδήρου πάχους 2χιλ., με ενισχύσεις εσωτερικά από μεταλλικές γωνιές, πάχους 20χιλ. Θα κατασκευαστεί σε τμήματα σε εργοστάσιο, θα συναρμολογηθεί επί τόπου στο χώρο του Μνημείου, θα ανυψωθεί με γερανό και αγκυρωθεί σε μεταλλική υποδοχή που θα είναι ήδη ενσωματωμένη στο θεμέλιο από σκυρόδεμα. Σχετική λεπτομέρεια φαίνεται στα σχέδια.

Για την επίτευξη του επιθυμητού τελειώματος, ο χάλυβας θα τοποθετηθεί και θα αφεθεί να οξειδωθεί από την υγρασία στην ατμόσφαιρα, Όταν η οξείδωση φθάσει στο επιθυμητό επίπεδο, όλες οι επιφάνειες θα περαστούν με ειδικό υλικό, το Rust Converter,που σταθεροποιεί την επιφάνεια και την προστατεύει από τις ατμοσφαιρικές συνθήκες. Η επάλειψη με το υλικό αυτό επαναλαμβάνεται κάθε 5 χρόνια.

Οι 13 διάτρητοι μεταλλικοί σταυροί από οξειδωμένο χάλυβα, διαστάσεων 1.8Χ1.0Χ.0.1μ, βάθους 30εκ.,είναι κατασκευασμένοι από οξειδωμένη λαμαρίνα πάχους 1εκ.,και είναι ηλεκτροκολλημένοι με συνεχή ραφή σε ελαφρώς κεκλιμένη λαμαρίνα/περίφραξη ύψους 2.0μ και πάχους 3χιλ., από την οποία λαμαρίνα τα σχήματα τους είναι ήδη κομμένα και αφαιρεμένα.

Τα υπόλοιπα κάγκελα κατά μήκος του γκρεμού και στις δύο πλευρές της πλατφόρμας θέασης του κρατήρα,ύψους 1.1-2.0μ είναι κατασκευασμένα από οξειδωμένη λαμαρίνα πάχους 3χιλ. με τις κατάλληλες ενισχύσεις στο άνω μέρος και κάθε περίπου 1.5μ.

Με οξειδωμένα χαλύβδινα ελάσματα πάχους 3χιλ., θα καλυφθεί και όλη η βάση του Μνημείου από σκυρόδεμα και η πλατφόρμα θέασης του κρατήρα.

Η πλατφόρμα, που είναι πρόβολος πάνω από τον γκρεμό, αποφασίστηκε να κατασκευαστεί με μεταλλική κατασκευή και να επενδυθεί με χαλύβδινα ελάσματα έτσι που να αποτελεί συνέχεια του κυρίως χώρου του Μνημείου. Το μέταλλο είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για μεγάλους προβόλους λόγω της ελαφρότητας του και της μεγάλης αντοχής και ακαμψίας που διαθέτει.. Η κάλυψη με ελάσματα δίνει την απαιτούμενη εμφάνιση μιας συμπαγούς κατασκευής από μέταλλο χωρίς το ανάλογο βάρος.

Ο σχεδιασμός της πλατφόρμας βασίστηκε στην παραδοχή οτι θα χρησιμοποιείται σαν χώρος συγκέντρωσης, Υπολογίστηκε πως οι μετατοπίσεις που θα προκύψουν σε ακραίες περιπτώσεις θα είναι τέτοιες που δεν θα προκαλούν ανησυχία στο κοινό. Υπολογίστηκαν επίσης και οι επιπτώσεις πιθανών ταλαντώσεων ώστε να βρίσκονται μέσα σε αποδεκτά όρια.

Με οξειδωμένο έλασμα θα καλυφθεί επίσης η βάση της φλόγας υγραερίου, στο κέντρο του κρατήρα.

Για τη βάση του Μνημείου αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί οπλισμένο σκυρόδεμα πάνω στο οποίο να στηριχτεί τόσο το κυρίως έργο όσο και η προβολική πλατφόρμα.

Η χρήση του σκυροδέματος κρίθηκε κατάλληλη για να δώσει το απαραίτητο βάρος και σταθερότητα για τη στήριξη των πιο πάνω κατασκευών με ασφάλεια.Το σκυρόδεμα θα είναι σε μεγάλο βαθμό βυθισμένο στο έδαφος, κάτι που επιτρέπει την ύπαρξη του χωρίς να ανατρέπει τους στόχους του έργου. Παράλληλα το σκυρόδεμα μπορεί να δώσει μεγάλη διάρκεια ζωής σε μιά κατασκευή που δεν θα μπορεί εύκολα να επιδιορθωθεί από τις αναπόφευκτες βλάβες του χρόνου.

Ο σχεδιασμός της βάσης έγινε με κύριο γνώμονα τη σταθερότητα και την αποφυγή μηδενισμού των θλιπτικών τάσεων στο έδαφος. ΟΙ διαστάσεις επιλέγηκαν για να δίνουν την αναγκαία ασφάλεια έναντι ανατροπής. Οι τάσεις εδάφους που προκύπτουν είναι ικανοποιητικές για το είδος του εδάφους της περιοχής.

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, ολόκληρη η επιφάνεια της βάσης από σκυρόδεμα καλύφθηκε από μεταλλικά ελάσματα, εκτός από την επιφάνεια του χώρου συνάθροισης του Ιερού, επιφάνειας 100μ2 και του χώρου εναπόθεσης των θραυσμάτων/τεκμηρίων της έκρηξης, εμβαδού 80μ2. Οι δύο αυτές επιφάνειες παραμένουν σε γυμνό μπετό, με κατασκευαστικούς αρμούς ανά 20μ2 και θα προστατευτούν με άχρωμη εποξική επάλειψη σε δύο στρώσεις.

Η τράπεζα του Ιερού διαστάσεων 1.5Χ0.75μΧ0,9μ ύψος,σε σχήμα Π, θα είναι κατασκευασμένη από μεταλλικά ελάσματα πάχους 5χιλ., οξειδωμένα όπως όλες οι άλλες μεταλλικές επιφάνειες.

© Νάταλη Ζαννέτου, Νίκος Κουρούσιης

Εισήγηση εκτός διαγωνισμού προς Αγωνοθέτη.

Ο δρόμος πρόσβασης προς το χώρο του Μνημείου, από το σημείο του υφιστάμενου ντεπόζιτου νερού και μέχρι το χώρο τού Μνημείου, έχει συνεχώς και ακριβώς απέναντι τον πύργο/φουγάρο της ΑΗΚ, ένα πολύ έντονο στοιχείο του περιβάλλοντα χώρου, που επηρεάζει οπτικά το προτεινόμενο Μνημείο.

Γίνεται εισήγηση όπως ο δρόμος πρόσβασης να αλλάξει. Από το σημείο στάθμευσης ΑΜΕΑ να ακολουθηθεί ο υφιστάμενος χωμάτινος περιμετρικός δρόμος της βάσης και ακριβώς βόρεια του χώρου του Μνημείου να ακολουθήσει άλλο υφιστάμενο χωμάτινο δρόμο προς το Μνημείο. Η εμπειρία θέασης του Μνημείου θα είναι πολύ πιο εντυπωσιακή και η αρνητική παρουσία του πύργου/φουγάρου της ΑΗΚ και του ντεπόζιτου νερού θα εξουδετερωθούν. Το κόστος συμπλήρωσης του προτεινόμενου νέου τμήματος δρόμου δεν είναι σημαντικό για να είναι απαγορευτικό.