AA & U For Architecture, Art and Urbanism

Αρχιτέκτονες: Σωκράτης Στρατής, Δρ. αρχιτέκτονας, πολεοδόμος

Εικαστικός: Μαρία Λοϊζίδου

Συνεργάτες: Riccardo Urbano, αρχιτέκτονας

Βοηθοί: Μαρία Προκοπίου, αρχιτέκτονας

2013 | Πρόταση

Μαρί, Λεμεσός

H «επανα-τοπολόγηση» του τραυματισμένου τοπίου στο Μαρί με διαδραστικό τρόπο μνημόνευσης του ατυχήματος: Ένα πτυχώμενο μεταλλικό διάφραγμα, που γίνεται πορώδες με την αφαίρεση των γραμμάτων των τοπωνυμίων από τα 13 τοπία κατοίκησης των θυμάτων, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

Το «Εκκρεμές Μνημείο» αναφέρεται στη σχέση μνημόνευσης των 13 θυμάτων της έκρηξης μέσα από την ενεργή εμπλοκή του χρήστη. Αποκτά πολλαπλές εκφάνσεις για να προσκαλέσει διαφορετικών ειδών χρήστες αλλά και να διαμορφώσει δημιουργική κριτική για τη ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών στον Κυπριακό χώρο απέναντι σε παρόμοιου είδους καταστροφικά γεγονότα.

Προτείνεται όπως διευρυνθεί η σημασία μνημόνευσης των δεκατριών θυμάτων της έκρηξης έτσι ώστε να συμπεριλάβει το θεσμό «Κυπριακή Δημοκρατία» και να σχολιάσει την αδυναμία του να διαχειριστεί την κατάσταση που κατέληξε στην πολύνεκρη έκρηξη και καταστροφή τόσο του τοπίου όσο και μέρους του νέου ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού.

Ο μνημειακός χώρος στο μέλλον, κάπου στο 2031, όταν η φύτευση επανεγκατασταθεί στο χώρο. Είναι ένας φόρος τιμής στους πεσόντες και στα τοπία κατοίκησης τους σε συνδυασμό με το τοπίο του ατυχήματος πριν καν την εγκατάσταση των εκρηκτικών, (αεροφωτογραφία 2006), © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

Η «εκκρεμότητα» του μνημείου αναφέρεται στην ενδιάμεση κατάσταση που τοποθετείται η διαμόρφωση της πρότασης με βάση την ενεργοποίηση των πιο κάτω τριών αξόνων:

1. Μεταξύ των τοπίων κατοίκησης των δεκατριών θυμάτων πριν το θάνατο τους και του τραυματισμένου τοπίου της έκρηξης.

2. Μεταξύ του αστικού τοπίου/κυβερνητικών κτιρίων όπου προτείνεται να «σταθμεύει» το κινητό τμήμα του «Εκκρεμούς Μνημείου» και του φυσικού τοπίου στο Μαρί όπου διαμορφώνεται το σταθερό τμήμα του Μνημείου και φιλοξενεί το κινητό.

3. Μεταξύ της ζωής που προτείνεται να αναβιώσει στο χώρο της έκρηξης με καταλύτη την πρόταση και του κατεστραμμένου τοπίου. Η αναβίωση βασίζεται πάνω στη μνήμη της αρχικής κατάστασης του φυσικού τοπίου πριν ακόμα τοποθετηθούν τα 98 εμπορευματοκιβώτια με τα εκρηκτικά.

Οι δυναμικές που δημιουργούνται με την παλινδρόμηση του «Εκκρεμούς Μνημείου» πάνω στους εν λόγω άξονες, ενεργοποιούν την εμπλοκή του χρήστη επιτρέποντας του να διαμορφώσει την προσωπική του εμπειρία και μνημόνευση μέσα από συνεχείς συσχετίσεις από επαλληλίες στοιχείων των πιο πάνω αξόνων.

Το σταθερό τμήμα του «Εκκρεμή Μνημείου» φιλοξενεί το κινητό που λειτουργεί ως πλατφόρμα θέασης μέσα από το πορώδες μεταλλικό διάφραγμα, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

1. Με βάση τον πρώτο άξονα προτείνεται όπως τα δεκατρία θύματα μνημονεύονται μέσα από αναφορές και στοιχεία των τοπίων κατοίκησης τους. Είναι με αυτό τον τρόπο με τον οποίο η ευρύτερη Κύπρος συμμετέχει στη διαμόρφωση του «Εκκρεμούς Μνημείου». Ταυτόχρονα, δίνεται έμφαση στη δύναμη του τοπίου να αντιστέκεται ακόμα και σε τέτοιου είδους καταστροφές αλλά και της Κυπριακής Παράδοσης να καταγράφει τέτοιας φύσης γεγονότα μέσα από τα τοπωνύμια του Κυπριακού τοπίου. Οι παραδοσιακές πρακτικές ονομασίας των τοπίων βασιζόταν πάνω σε γεωλογικά χαρακτηριστικά – κλίση και μορφή εδάφους (παμπούλα, αμμιές, σπήλεον), χρώμα (κοκκινόγια, κοκκινοκόλυμπος) – σε παρουσία χλωρίδας και πανίδας (γεροσιτζιά, θρουμπερί, κάτσαρα), αλλά ακόμα πιο σχετικό με το θέμα του διαγωνισμού, με προηγούμενες χρήσεις του τόπου, (μάντρα του κουφού, κοιμίστρα του Γερόλεμου, χαλόσπιτα) και αξιομνημόνευτων γεγονότων για τους κατοίκους που δεν ήταν πάντα ευχάριστα (καμένος, πομπάρτες, φονιάς). Μέσα από την καταγραφή των τοπωνυμίων των τοπίων κατοίκησης των 13 θυμάτων από τους χάρτες 1:50,000, έχει δημιουργηθεί μια τράπεζα τοπωνυμίων, διατηρώντας τους λατινικούς χαρακτήρες που επιλέγηκε αρχικά για την καταγραφή της κυπριακής διαλέκτου στους χάρτες. Προτείνεται όπως αυτή η τράπεζα τροφοδοτήσει τη διαδικασία «επανα-τοπολόγησης» του τραυματισμένου τοπίου στο Μαρί μέσα από ένα διαδραστικό τρόπο μνημόνευσης του ατυχήματος, με τη βοήθεια ενός πτυχώμενου μεταλλικού διαφράγματος, που γίνεται πορώδες με την αφαίρεση των γραμμάτων των τοπωνυμίων σε διαφορετικά μεγέθη. Από την εσωτερική πλευρά του διαφράγματος ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει ταυτόχρονα το τοπίο μέσα από το κενό που αφήνουν οι λέξεις, αλλά και να διαβάσει τις λέξεις, δημιουργώντας έτσι τυχαίες συσχετίσεις που μπορεί να έχουν έμμεση σχέση με το ατύχημα και τα δεκατρία θύματα.

Ταυτόχρονα, προτείνεται όπως γίνει μεταφύτευση φυτών από τα τοπία των θυμάτων ως μια χειρονομία επανέναρξης της ζωής στο κατεστραμμένο τοπίο ως μέσο θύμησης των θυμάτων. Τόσο η ιεράρχηση του μεγέθους των τοπωνυμίων που θα χρησιμοποιηθούν όσο και τα είδη των φυτών, θα γίνει με την ενεργή συμμετοχή των συγγενών των θυμάτων. Αυτό που φαίνεται στην πρόταση είναι μια ένδειξη στο τι θα μπορούσε να προκύψει μετά από τέτοια διαδικασία.

H «επανα-τοπολόγηση» του τραυματισμένου τοπίου στο Μαρί με διαδραστικό τρόπο μνημόνευσης του ατυχήματος: Ένα πτυχώμενο μεταλλικό διάφραγμα, που γίνεται πορώδες με την αφαίρεση των γραμμάτων των τοπωνυμίων από τα 13 τοπία κατοίκησης των θυμάτων., © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

2. Η διαδικασία μνημόνευσης προτείνεται έτσι ώστε να αποκτήσει αστικό χαρακτήρα αφού αναφερόμαστε για ένα ατύχημα που παρόλο που συνέβηκε σε ένα στρατόπεδο με πολεμικό υλικό, δεν ήταν προϊόν ενός πολέμου όπως όλα τα υπόλοιπα μνημεία στον Κυπριακό χώρο (πεσόντες Α & Β Παγκοσμίου πολέμου, Απελευθερωτικού Αγώνα 1955, Πραξικοπήματος, Τουρκικής Εισβολής). Είναι για αυτό το λόγο που προτείνουμε όπως ο Αγωνοθέτης μετά την υλοποίηση του μνημείου, προχωρήσει ως συμβολική χειρονομία, στην αποστρατικοποίηση του μνημειακού χώρου και τον παραχωρήσει στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, επιτρέποντας την απρόσκοπτη δημόσια πρόσβαση στο χώρο.

Είναι για την ενδυνάμωση του αστικού χαρακτήρα του «Εκκρεμή Μνημείου» που προτείνεται ένα τμήμα του να μετακινείται τη βδομάδα που θα προηγείται κάθε ετήσιας μνημόνευσης, μπροστά σε χώρους Κυβερνητικής Διοίκησης και σε δημόσιους χώρους. Ο ρόλος της θα είναι για να χρησιμοποιείται τόσο ως πλατφόρμα για δημόσιους λόγους αλλά και ως κινητό αρχείο του ατυχήματος. Η διαδικασία κινητοποίησης της θα έχει συμβολικό χαρακτήρα, αφού προτείνεται όπως θα σύρεται από ένα βαν VW με άμεσα αναφορά σε ειρηνικές κινητοποιήσεις.

Η κινητή πλατφόρμα αποτελείται από επαναχρησιμοποιημένο σιασί παλιού στρατιωτικού Land Rover που θα μπορούσε να βρεθεί σε νεκροταφεία αυτοκινήτων ή σε κάποιο στρατόπεδο, (μια συμβολική χειρονομία αστικοποίησης στρατιωτικών υποδομών). Πάνω στο σιασί κτίζεται μια ξύλινη πλατφόρμα με ανακλυνώμενες επιφάνειες που δημιουργούν τη ράμπα εισόδου, το δάπεδο αλλά και τμήμα της κάθετης επιφάνειας του σταθερού μνημείου. Μέσα στην πλατφόρμα δημιουργούνται εσοχές στις οποίες τοποθετούνται τεκμήρια του ατυχήματος. Προτείνεται όπως τα μεταλλικά απομεινάρια από την έκρηξη λιώσουν και χυθούν σε καλούπια από κύβους των 10Χ10Χ10εκ. οι οποίοι τοποθετηθούν μέσα στις εσοχές με πληροφορίες προέλευσης τους. Στο χώρο του ατυχήματος προτείνεται όπως η κινητή πλατφόρμα συνεχίσει να χρησιμοποιείται ως πλατφόρμα για δημόσιες δραστηριότητες και μετατραπεί στο ιερό για τις θρησκευτικές τελετουργίες. Αυτό θα γίνεται με την επέκταση της βάσης του με την οριζοντιοποίηση της κάθετης επιφάνειας μαζί με τη σχετική στήριξη που θα είναι στερεωμένη μόνιμα στην εξωτερική της επιφάνεια. Οι εσοχές θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται και για τη φύλαξη των ιερών σκευών που χρειάζονται για τη σχετική λειτουργία.

Διεύρυνση της μνημόνευσης των θυμάτων της έκρηξης για να συμπεριλάβει το θεσμό «Κυπριακή Δημοκρατία» σχολιάζοντας την αδυναμία του να διαχειριστεί τέτοιες καταστάσεις. Χρήση του ως πλατφόρμα για δημόσιους λόγους και ως αρχείο του ατυχήματος., © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

Ο αστικός χαρακτήρας του «Εκκρεμή Μνημείου» ενεργοποιείται με τη μετακίνηση ενός τμήματος του με αστικό όχημα συνυφασμένο με ειρηνικές δραστηριότητες. τη βδομάδα που θα προηγείται κάθε ετήσιας μνημόνευσης, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

Η διαδικασία μνημόνευσης στο χώρο του ατυχήματος βασίζεται στη βιωματική σχέση του χρήστη με το τοπίο. Ο τοπιακός χαρακτήρας του «Εκκρεμούς Μνημείου» ενεργοποιεί φυσικές, οπτικές και νοητές πορείες που καθορίζονται από τα διακριτά τμήματα του και την αγκύρωση τους σε υφιστάμενα κύρια στοιχεία του τοπίου.

Κομβικό σημείο είναι ο κύριος όγκος του που ορίζεται από το πτυχωτό μεταλλικό διάφραγμα (κορτέν) στις αναλογίες ενός “container”, μακριού τύπου σε αναφορά στα 98 “containers” τις έκρηξης. Ο όγκος αυτός χωροθετείται προβολικά πάνω στο όριο της κλίσης του εδάφους σε ένα ξέφωτο που υπήρχε πριν την έκρηξη. Ο πρόβολος ενδυναμώνει την αστάθεια στην εμπειρία του χρήστη που προσκαλείται να περπατήσει πάνω στα διάτρητα μεταλλικά πλαίσια του κινητού τμήματος που φιλοξενείται μέσα στον όγκο για να ξαναπαρατηρήσει το τοπίο μέσα από τα κενά από τις λέξεις των τοπωνυμίων. Ο όγκος χωροθετείται με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργεί ως τρισδιάστατο πλαίσιο παρατήρησης του κρατήρα της έκρηξης. Τα θεμέλια του όγκου επεκτείνονται σε ασφαλές μήκος μέσα στη γη ώστε να επιτρέψουν τον πρόβολο του.

Aντιπαράθεση του κατεστραμμένου τοπίου με τη διατήρηση του κρατήρα της έκρηξης και της αναζωογόνησης του υπόλοιπου τοπίου με δίκτυα άρδευσης και φυτεύσεις, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

3. Ο τρίτος άξονας «εκκρεμότητας» του Μνημείου διαμορφώνεται γύρω από την αντιπαράθεση του κατεστραμμένου τοπίου και της αναζωογόνησης του. Το σχέδιο που αναπαριστά το χώρο από ψηλά, προβάλει τον μνημειακό χώρο στο μέλλον, κάπου στο 2031 όταν η φύτευση επανεγκατασταθεί στο χώρο. Είναι ένα είδος φόρος τιμής στους πεσόντες και τα τοπία κατοίκησης τους σε συνδυασμό με το τοπίο πριν καν την εγκατάσταση των “containers” (αεροφωτογραφία, 2006, βλέπε εξώφυλλο τεύχους έκθεσης). Το κατεστραμμένο τοπίο θα εκπροσωπείται από το γυμνό από φύτευση τεράστιο κρατήρα της έκρηξης που οι επιφάνειες του θα συμπιεστούν και θα στρωθούν με στερεοποιημένης, αντιδιαβρωτικής μορφής χώματος. Η πρόταση οργανώνει τον ενδιάμεσο χρόνο μέχρι το «τελικό τοπίο του 2031». Μέσα από ένα δίκτυο άρδευσης με πέντε γραμμές δημιουργούνται οι αρχικές χαράξεις στο κατεστραμμένο τοπίο. Οι δύο γραμμές ορίζουν την πορεία προς τον κύριο όγκο ενώ οι υπόλοιπες καταλήγουν σε οάσεις που θα δημιουργηθούν με τη μεταφύτευση των φυτών από τα τοπία των 13 θυμάτων. Κατά μήκος των αρδευτικών γραμμών θα φυτευτούν φυτά που προϋπήρχαν στην περιοχή και θα συντηρηθούν κάποια που επαναφύτρωσαν μετά την έκρηξη. Προτείνεται όπως στο μέλλον αυξηθούν οι αρδευτικές γραμμές με τη συνδρομή άλλων Κυβερνητικών Τμημάτων (πχ Τμήμα Δασών, ΑΗΚ).  Οι πηγές του νερού θα είναι τόσο το νερό του διασωθέντος ντεποζίτου όσο και το βρόχινο νερό που θα συλλέγεται από τον κρατήρα της έκθεσης. Και οι δύο πηγές τροφοδοτούν ένα υπόγειο ντεπόζιτο μπροστά από τον κύριο όγκο του «Εκκρεμή Μνημείου» από όπου θα γίνεται και η αναδιανομή του νερού με τα σχετικά πιεστικά συστήματα.

Το τμήμα του δικτύου που συνδέει το υφιστάμενο ντεπόζιτο με τον κύριο όγκο του «Εκκρεμή Μνημείου» αποτελείται από ένα εμφανές μπετονένιο αυλάκι. Το νερό διοχετεύεται στο αυλάκι από ένα μεταλλικό αυλακωτό στοιχείο (κορτέν) που διατρυπά το ντεπόζιτο και επιτρέπει την εκροή του νερού στο αυλάκι.

Οι μέλισσες ως σύμβολο ζωής μετατρέπεται σε επικοινωνιακό σύμβολο του «Εκκρεμή Μνημείου», © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

Η αντίθεση μεταξύ του νεκρού τοπίου της έκρηξης και του αναζωογονημένου τοπίου συγκεντρώνεται στην περιοχή του κρατήρα, όπου η γύμνια του κρατήρα αντιπαρατίθεται με τη ζωή της παρακείμενης όασης. Είναι σε αυτή την όαση που προτείνεται όπως τοποθετηθούν 98 μελίσσια, σε ομάδες των 10 που θα μπορέσουν να κατοικηθούν από μέλισσες όταν αναζωογονηθεί το τοπίο. Θα λειτουργούν συμβολικά ως «Δείκτης Ζωής» σε αντιπαράθεση με τα 98 “containers” με τα εκρηκτικά, αλλά και την εντατικοποίηση της βιομηχανοποίησης της περιοχής. Είναι για αυτό το λόγο που επιλέγεται ως επικοινωνιακό σύμβολο της αστικής μνημόνευσης του ατυχήματος στο Μαρί, οι μέλισσες σε κύκλο. Αυτό το σύμβολο χαράσσεται στην κινητή πλατφόρμα, τοποθετείται σε πινακίδα στον αυτοκινητόδρομο, αλλά και φοριέται στα πέττα των πολιτικών και στρατιωτικών στις δημόσιες τους εμφανίσεις τη βδομάδα που προηγείται της Ετήσιας Τελετουργίας.

Συμμετοχική διαδικασία με τους συγγενείς για την επιλογή των τοπωνυμίων από τα τοπία κατοίκησης για να κοπούν από το μεταλλικό διάφραγμα, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

COMPETITION PANEL_1, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

COMPETITION PANEL_2, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

COMPETITION PANEL_3, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

COMPETITION PANEL_4, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

COMPETITION PANEL_5, © AA&U For Architecture, Art and Urbanism

Δείτε τη συμμετοχή και στην ιστοσελίδα: www.aaplusu.com