Αρχιτέκτονας/Συντονιστής: Λουκαϊδης Δημήτρης

Καλλιτέχνης: Πασπαλλής Χάρης

Συνεργάτες: Λουκά Φίλιππος, Νεοφύτου Ιφιγένεια, Ψαθίτη Χρυστάλα

2013 | Πρόταση

Μαρί, Λεμεσός

Πινακίδα 1-2: Γενικό Χωροταξικό – Κεντρική Ιδέα, © Δημήτρης Λουκαίδης Λουκά Φίλιππος, Νεοφύτου Ιφιγένεια, Ψαθίτη Χρυστάλα

1.ΣΚΕΠΤΙΚΟ:

Σκοπός της συγκεκριμένης μελέτης είναι η διαμόρφωση του μνημειακού χώρου στην ναυτική βάση Ευάγγελου Φλωράκη στο Μαρί με ιδιαίτερη έμφαση στην έννοια της μνήμης και της πορείας. Η πρόταση έχει σκοπό να αναδείξει ολόκληρο το τοπίο σαν μνημειακό χώρο, σαν χώρο μαρτυρίου των δεκατριών θυμάτων και εκμεταλλεύεται τα επιμέρους στοιχεία του τοπίου έτσι ώστε να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη πορεία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη έννοια της μνήμης και της πορείας. Η μελέτη ανταποκρίνεται στην έννοια του μνημείου μέσω της βιωματικής εμπειρίας, φορτίζοντας συναισθηματικά τον επισκέπτη καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας, με τη συναισθηματική κορύφωση στο τέλος της. Παράλληλα, σημαντικό θεωρείται κατά τον σχεδιασμό και η προβολή του μνημείου προς τα έξω γι’ αυτό τον λόγο η καταληκτική εμπειρία σχεδιάζεται έτσι ώστε να φαίνεται από τον αυτοκινητόδρομο και να υποδουλώνει την ύπαρξη του χώρου μνήμης.

2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ:

Η πρόταση βασίζεται στην δημιουργία ενός νέου στρώματος μνήμης στο υφιστάμενο μνημειακό τοπίο. Βασικές προϋποθέσεις κατά τον σχεδιασμό, υπήρξαν η διατήρηση της μορφολογίας του υφιστάμενου τοπίου ως χώρος μνήμης, αφού δηλώνει στην μορφολογία του τα σημάδια της καταστροφής καθώς και η όσο το δυνατό μεγαλύτερη ενσωμάτωση των απομειναριών της τραγωδίας στην πορεία μνήμης. Η προσέγγιση αφορά το σχεδιασμό μιας βασικής πορείας μνήμης, η οποία βρίσκεται στην περιοχή Α και ενσωματώνει τα βασικά ζητούμενα του προγράμματος. Στην περιοχή Β , τοποθετούνται δεκατρείς σφήνες στο όριο του κρατήρα παραπέμποντας στα δεκατρία θύματα της τραγωδίας.

Η βασική πορεία προτείνεται ως μια σκληρή επιφάνεια από σκυρόδεμα λόγω της τραχιάς υφής του, αλλά και του χρώματος του που παραπέμπει στο τραυματισμένο τοπίο. Η πρόταση σέβεται πλήρως τις υφιστάμενες υψομετρικές διαφορές και προσδίδει την διαφορετικότητα της μέσω της αιχμηρής μορφολογίας της. Η πορεία ξεκινά από ένα ανοιχτό και πλατύ χώρο και καταλήγει σε ένα πολύ μικρό και κλειστό χώρο ο οποίος σκοπό έχει να σε εστιάσει στις δεκατρείς σφήνες, μια για κάθε θύμα, αλλά και να δημιουργήσει μια έντονη εμπειρία η οποία αποτελεί και την καταληκτική εμπειρία. Η μνημειακή πορεία αποτελείται από τρεις επιμέρους ενότητες, ανάγνωσης και εμπειρίας του τοπίου. Κατά τις ενότητες αυτές ο επισκέπτης γίνεται δέκτης διαφορετικών μηνυμάτων μέσα από τα διαφορετικά εργαλεία με σκοπό να φτάσει στην κορύφωση της εμπειρίας.

Πινακίδα 3: Ενότητα Α – Ζωντανό και νεκρό τοπίο, © Δημήτρης Λουκαίδης Λουκά Φίλιππος, Νεοφύτου Ιφιγένεια, Ψαθίτη Χρυστάλα

Ενότητα Α : Αντίθεση Ζωντανού-Νεκρού Τοπίου:

Πιο συγκριμένα, το πρώτο κομμάτι της πορείας μνήμης αποτελεί την αντίθεση μεταξύ ζωντανού και νεκρού τοπίου και καταλήγει στο μοναδικό επιζώντα (δεξαμενή νερού)της τραγωδίας. Ο επισκέπτης ξεκινώντας την πορεία του στο τραυματισμένο τοπίο έρχεται αντιμέτωπος στην μια πλευρά με όλα τα απομεινάρια της έκρηξης (κήπος της τραγωδίας) και στην άλλη το ζωντανό στοιχείο (τα δέντρα που ήδη υπάρχουν στο συγκεκριμένο μέρος και προτείνετε ενίσχυση της με δεντροφύτευση). Ο κήπος της τραγωδίας δημιουργείται από τα θραύσματα τα οποία βρέθηκαν στην περιοχή μετά από την έκρηξη. Τα θραύσματα τοποθετούνται βίαια πάνω σε τσιμεντένιους κύβους, άτακτα τοποθετημένους, έτσι ώστε να αποτελούν το πρώτο σημάδι με το οποίο οι επισκέπτες έρχονται σε επαφή. Στο τέλος του πρώτου τμήματος της πορείας βρίσκεται το ντεπόζιτο που εστιάζει σε ότι απέμεινε από την τραγωδία έτσι ώστε ο επισκέπτης να μπορέσει να βιώσει όλες τις πτυχές της καταστροφής. Γύρω από το ντεπόζιτο νερού δημιουργείται ένας υπερυψωμένος χώρος στάσης και θέασης. Το σημείο προσφέρεται έτσι ώστε ο επισκέπτης να έχει μια απρόσκοπτη θέα προς τη θάλασσα.

Ενότητα Β: Μνήμη-Τιμή:

Το δεύτερο κομμάτι της μνημειακής πορείας φιλοξενεί τον χώρο όπου γίνονται οι επίσημες τελετές (ιερό, δεκατρία αφιερώματα, χώρος για εκατό άτομα), τον κήπο των συγγενών καθώς και κάποια σημεία στάσης. Περνώντας στη δεύτερη ενότητα ο επισκέπτης βρίσκει από τη μια ένα κήπο ο οποίος δημιουργείται για τους συγγενείς των θυμάτων και από τη άλλη βρίσκονται κάποιοι χώροι στάσης.  Στη συνέχεια, βρίσκεται ένας υπερυψωμένος χώρος, ο οποίος αποτελεί το χώρο για τον ιερέα και μια εξέδρα για τους επισκέπτες. Αυτό το τμήμα της πορείας προσφέρεται για την τέλεση του ετήσιου μνημόσυνου για τους δεκατρείς ήρωες αλλά και για την δημιουργία ενός χώρου στο οποίο οι συγγενείς μπορούν να βάλουν διάφορα προσωπικά αντικείμενα και να φυτεύουν. Σε αυτό το τμήμα, αντικαθιστώνται οι δεκατρείς σταυροί που έχουν τοποθετήσει οι συγγενείς των νεκρών με δεκατρείς στήλες, στις οποίες χαράσσεται ένας σταυρός στη καθεμιά σαν αφιέρωμα στο κάθε νεκρό αυτής της τραγωδίας. Δίπλα από της στήλες τοποθετείται μια πλάκα στην οποία αναγράφονται τα ονόματα των δεκατριών θυμάτων και αποτελεί το χώρο κατάθεσης των στεφάνων.

Πινακίδα 4: Ενότητα Β – Μνήμης και τιμής, © Δημήτρης Λουκαίδης Λουκά Φίλιππος, Νεοφύτου Ιφιγένεια, Ψαθίτη Χρυστάλα

Ενότητα Γ: Λογοκρισία-Τιμή:

Το τρίτο και τελευταίο κομμάτι της πορείας είναι το πιο μοναχικό κομμάτι και σκοπό έχει την λογοκρισία και απόδοση ευθυνών για την τραγωδία. Η στενή και ελαφρά ανηφορική πορεία καταλήγει στο μόνο κλειστό χώρο της πρότασης, του οποίου το μέγεθος παραπέμπει τόσο στην σκοπιά στην οποία βρισκόταν ο διοικητής κατά την έκρηξη αλλά και κατασκευαστικά παραπέμπει στα κοντέινερ λόγω της μεταλλικής κατασκευής.(1^ο επίπεδο της εμπειρίας _ απομόνωση). Στο χώρο οι επισκέπτες εισέρχονται από ένα μικρό άνοιγμα και μέσω ενός ανοίγματος στην οροφή και με επαρκή φωτισμό έχουν την δυνατότητα να διαβάσουν τους στίχους που είναι χαραγμένοι πάνω στην κατασκευή. Οι στίχοι παραπέμπουν στην απόδοση ευθυνών για την τραγωδία καθώς και ότι πλέον ο λαός δεν ανέχεται τέτοιου είδους αδικίες.(2^ο επίπεδο ανάγνωσης της τραγωδίας _ λογοκρισία)

” Θ’ αντιστέκομαι, όσο στα πόδια μου θα στέκομαι
σ’ αυτούς που όνειρα γκρεμίζουν και δεν ντρέπονται
θ’ αντιστέκομαι, όσο στα πόδια μου θα στέκομαι
της αδικίας το παιχνίδι δεν ανέχομαι. “

(Δημήτρης Δημήτρακας)

Ταυτόχρονα με την ανάγνωση των στίχων, ο επισκέπτης μέσα από ένα άνοιγμα μπορεί να εστιάσει στο κρατήρα, όπου στο όριο του προς τη πλευρά της θάλασσας τοποθετούνται δεκατρείς μεταλλικές σφήνες που συνειρμικά παραπέμπουν στα δεκατρία θύματα αλλά και στη βιαιότητα της έκρηξης. Οι δεκατρείς σφήνες σχεδόν όλη την διάρκεια της μέρας ρίχνουν την σκιά τους μέσα στον κρατήρα υποδηλώνοντας τις ψυχές των δεκατριών θυμάτων.(3^ο επίπεδο ανάγνωσης _ καταστροφή). Το τελευταίο επίπεδο είναι η θέα προς την θάλασσα που διαχρονικά συμβολίζει την ελπίδα.(4^ο επίπεδο _ ελπίδα). Το σημείο κατάληξης αποτελεί την κορύφωση της εμπειρίας στο τραυματισμένο τοπίο και το κύριο σημείο στάσης και θέασης που αναδεικνύει τον τρόπο που η ομάδα διαχειρίζεται την έννοια του μνημείου.

Το μνημείο αποτελεί τον μηχανισμό που είναι ικανός να ανακαλέσει την μνήμη των επισκεπτών, εστιάζοντας κυρίως στο χάσιμο ανθρωπίνων ζωών παρά στις υλικές ζημιές που προκλήθηκαν ενώ ταυτόχρονα δίνει το νόημα ότι οι ένοχοι θα πληρώσουν για τις πράξεις τους (λογοκρισία). Επιλογή της ομάδας είναι η αποστασιοποίηση του επισκέπτη από τη περιοχή Β και ιδιαίτερα του κρατήρα, περιορίζοντας τον μόνο σε οπτική επαφή ενισχύοντας έτσι την μνημειακότητά του.

Πινακίδα 5: Ενότητα Γ – Μνημείο Λογοκρισίας και τιμής, © Δημήτρης Λουκαίδης Λουκά Φίλιππος, Νεοφύτου Ιφιγένεια, Ψαθίτη Χρυστάλα