Συνέντευξη του Ζήνωνα Σιερεπεκλή στον Χάρη Χριστοδούλου για το ηλεκτρονικό περιοδικό αρχιτεκτονικής CY–ARCH με την ευκαιρία της ξυλόγλυφης έκθεσης του πρώτου στη γκαλερί Γκλόρια.

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Τι είναι η δημιουργικότητα για σας;

Ετυμολογικώς σημαίνει να εκθέσεις εν Δήμω το εν οίκω διαπραχθέν έργο, να το αποκαλύψεις στην αγορά. Δήμος και έργο οι ρίζες, δημοεργώ έλεγαν οι αρχαίοι. Μεταφορικά βεβαίως σημαίνει να φανερώσεις τον μέσα σου εαυτό, τον κόσμο σου, να πεις τη δική σου ολόδική σου αλήθεια. Πράγμα που πάει να πει πως η δημιουργικότητα συναρτάται και με την αυθεντικότητα φτάνει να την αναζητάς στα εντός. Αυθεντικότητα δεν είναι τι άλλο από το να είσαι εσύ, από το να έχεις το θάρρος να κλείνεις τις πόρτες, από το να ψάχνεις συνεχώς το δικό σου πρόσωπο.

Από μια άλλη άποψη η δημιουργικότητα είναι η υλοποίηση της επιθυμίας. Στο θυμικό κρύβεται η πηγή του ποταμού που υδροδοτεί το ποιείν. Δημιουργικότητα όμως σημαίνει και την εμπλοκή του βλέμματος και της σκέψης, του σώματος και του νου, των χεριών και της φαντασίας, με την πλάνη και την παρεκτροπή, δηλαδή με την πολιτική και την κριτική. Γιατί με τη πολιτική; Γιατί απλά έξω από τα όρια της πόλης, της πόλης ως γενετικής έννοιας του πολιτισμού, δεν υπάρχει πολιτισμός.

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Είναι η τέχνη υπόθεση της πόλης μονάχα;

Ναι, ακόμα και σήμερα, που λόγω της εκμηδένισης των εμποδίων της επικοινωνίας και της κατακλυσμιαίας ανάπτυξης της πληροφορικής, η αντίθεση πόλης-υπαίθρου τείνει να εκλείψει, η τέχνη εξακολουθεί να είναι υπόθεση της πόλης. Οι λίγες εξαιρέσεις, υπαρκτές μεν, επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η ελληνική γλώσσα με την μοναδική της ετυμολογική συνάφεια δεν είναι τυχαίο που θέτει ως ρίζα του πολιτισμού την πόλη.

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Σε ποιο βαθμό η τέχνη είναι προϊόν νόησης και όχι συναίσθησης;

Είναι και τα δυο. Στο συναμφότερο μεταξύ νόησης και αίσθησης βρίσκεται η αλήθεια παρόλο που υπάρχουν και οι περιπτώσεις όπου η νοησιαρχία επιβάλλει την επικυριαρχία της. Προσωπικά με ενδιαφέρουν περισσότερο οι τέχνες που υποχρεώνουν τον εγκέφαλο να συνεργαστεί με το σώμα. Ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκει πάντοτε τον τρόπο να δίνει μορφή σε κάτι, ακόμα και στο ψέμα, στην ουτοπία και στο όνειρο. Κατανοώ το απτό, το χειροπιαστό γιατί εμπιστεύομαι πιο πολύ τις αισθήσεις παρά το νου. Η τέχνη, κατά τη γνώμη μου, νομιμοποιείται μόνο μέσω της αναπαράστασης.

Προσωπικά με ενδιαφέρουν περισσότερο οι τέχνες που υποχρεώνουν τον εγκέφαλο να συνεργαστεί με το σώμα.

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Η εννοιολογική, η ανεικονική και η αφηρημένη τέχνη δεν νομιμοποιούνται;

Εξαρτάται ποιο ορίζεις σαν νομοθετικό ισχύον. Δεν καταδικάζουν όλα τα συστήματα τις ίδιες συμπεριφορές με τον ίδιο τρόπο. Η θανατική ποινή δεν ισχύει παντού. Το ίδιο συμβαίνει και στη τέχνη. Η κριτική της δεν είναι θεσμοθετημένη ενιαία και απόλυτα. Αυτό αποτελεί ευτύχημα βεβαίως φτάνει να χρησιμοποιείται ως βάση διαλόγου και όχι αναθεματισμού.

‘Έτσι για να μην παρερμηνευθώ όταν λέω δεν νομιμοποιούνται, καταθέτω τη προσωπική μου αντίληψη, το δικό μου συνειδέναι. Εννοώ δηλαδή πως στα μάτια μου όλη αυτή η αγωνιώδης προσπάθεια του μεταμοντέρνου για μη αναπαραστατική τέχνη έχει φτάσει τα όρια της, έχει εξαντλήσει τον εαυτό της κάνοντας απλώς κύκλους γύρω από αυτόν και ως εκ τούτου βρίσκεται σε βαθιά κρίση.

Στη συγκεχυμένη εποχή που ζούμε έχει επιβληθεί το ιδεολόγημα πως η διαφήμιση και το υπερθέαμα είναι τέχνη. Μέσα από τη στρεβλή οπτική της παγκοσμιοποιημένης αυταπάτης οι ορδές του καταναλωτισμού που κάνουν ολονύχτιες ουρές έξω από τα καταστήματα τηλεφωνικών συσκευών και τα εκατομμύρια των αλλοτριωμένων που τρέχουν να δουν το νέο Star Wars ενώ στη διπλανή άδεια αίθουσα προβάλλεται ένα αριστούργημα, έχουν από πολλού δεχθεί την ιδέα πως ακόμα και ένας σκουπιδοτενεκές μπορεί να θεωρηθεί ως έργο τέχνης. Η έκθεση ενός έτοιμου αντικειμένου δεν είναι τέχνη. Μπορεί να είναι αισθητική προβοκάτσια, μπορεί να είναι ανατροπή μιας αντίληψης για την τέχνη, μπορεί τέλος να είναι ότι θέλετε, Τέχνη όμως δεν είναι.

[…] στα μάτια μου όλη αυτή η αγωνιώδης προσπάθεια του μεταμοντέρνου για μη αναπαραστατική τέχνη έχει φτάσει τα όρια της, έχει εξαντλήσει τον εαυτό της κάνοντας απλώς κύκλους γύρω από αυτόν και ως εκ τούτου βρίσκεται σε βαθιά κρίση.

Έτσι φθάσαμε σήμερα στο σημείο η αισθητική χαρά να έχει παραχωρηθεί στη βιομηχανία του κακού θεάματος και της υπερβολής της διαφήμισης που στη καλύτερη περίπτωση αν δεν είναι χυδαία είναι απλά χωρίς νόημα κι ουσία.

Στα σαλόνια δε των γκαλερί και των συλλεκτών κανείς δεν μιλά πια για αισθητική, για ομορφιά, για συγκίνηση, για περιεχόμενο, πόσο μάλλον για το υψηλό και το ωραίο, για το λόγο και την αρμονία, για την ευρυθμία ή για τη τάξη. Ποιος μιλά ή γράφει σήμερα για την αναπαράσταση, για την περιγραφή, ή για τη μορφή που υπήρξαν οι σταθερές όλων των αριστουργημάτων όλων των καιρών;

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Σε τι συνίσταται η ελπίδα στη τέχνη, αν υπάρχει βέβαια;

Η τέχνη είναι εφαλτήριο προς το ύψος αλλά και χαρά στα χαμηλά της καθημερινότητας. Πρέπει να ξαναεμπιστευθούμε το βλέμμα μας, να διεκδικήσουμε πάλι την ομορφιά, τη διαχρονική αξία της μορφής, του χρώματος, της περιγραφής.

Η αλήθεια έγκειται στο να δώσεις νόημα στη ψευδαίσθηση και όχι ψευδαίσθηση στο  νόημα.

Να γιατί είναι επείγον να ξανακατακτήσουμε το βλέμμα, με άλλα λόγια τη σχέση με την καλή τέχνη. Γιατί νιώθοντας ευδαιμονία στο καλό έργο τέχνης βρίσκεις νόημα στην ίδια τη ζωή.

Με όλα αυτά δεν θέλω να πω πως η τέχνη μπορεί να σώσει τον άνθρωπο. Να τον παρηγορήσει μόνο μπορεί και να τον μορφώσει, να του δώσει μια αισθητική δικαιολογία.

Η αισθητική απόλαυση είναι κάτι που μαθαίνεται, δεν είναι ένστικτο ή ταλέντο. Γι’ αυτό και χειραγωγείται επίσης.

Πρέπει να ξαναεμπιστευθούμε το βλέμμα μας, να διεκδικήσουμε πάλι την ομορφιά, τη διαχρονική αξία της μορφής, του χρώματος, της περιγραφής.

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Πως θα περιγράφατε τότε την αισθητική συγκίνηση; Τι είναι αυτό που την καθορίζει αφού δεν είναι σύμφυτη;

Αισθητική συγκίνηση στη τέχνη σημαίνει εκείνες τις στιγμές που το άτομο ως δέκτης συναντάται πνευματικά με το δημιουργό και το έργο του. Είναι η μαγική στιγμή κατά την οποία η αλήθεια του ενός γίνεται και αλήθεια του άλλου. Μιλώ για την αλήθεια που δεν μπορεί να μεταβιβαστεί παρά μόνο μέσα από την τέχνη. Η συγκίνηση αυτή είναι δεσμευτική. Είναι ένας αρραβώνας μεταξύ του έργου του καλλιτέχνη και του δέκτη. Λειτουργεί επίσης ως εσωτερική ψυχική κάθαρση γιατί έχει την ιδιότητα να σε ανεβάζει ψυχικώς πάνω από τα καθημερινά και τα εφήμερα. Η ανάταση αυτή επενεργεί ως φάνης που μας επιτρέπει να δούμε τον εσωτερικό καλό μας εαυτό και να ψηλαφίσουμε την απεραντοσύνη του πνευματικού μας πεδίου. ‘Έτσι που όταν μας συγκινήσει ένα έργο τέχνης μια πινελιά προστίθεται στον καμβά του προσωπικού μας συνειδέναι. Αυτές όλες οι πινελιές συνθέτουν του καθενός τον εσωτερικό πίνακα, ένα πίνακα που διαρκώς συμπληρούται χωρίς ποτέ να αποπερατούται, κάτι σαν το υφαντό της Πηνελόπης δηλαδή.

© Ζήνων Σιερεπεκλής

Ας έρθουμε τώρα στη παρούσα έκθεση σας της οποίας το περιεχόμενο δύσκολα κατατάσσεται ή ορθότερα ονοματίζεται. Τι σας έκανε να αφήσετε την γλυπτική και να εμπλακείτε με τη νέα αυτή μορφή έκφρασης;

Καταρχάς η γλυπτική ως τεχνική, ως μέθοδος, περιέχεται και στη νέα μου δουλειά παρόλο που η τρίτη διάταση απουσιάζει. Το βασικό εργαλείο εξακολουθεί να είναι η γλυφίδα. Μόνο που αυτή περιορίζεται στη χάραξη και όχι στη λάξευση. Είναι ένας συνδυασμός ζωγραφικής και χαρακτικής, προϊόν του οποίου είναι οι ξυλοπίνακες που εκτίθενται.

Τώρα σε ότι αφορά τους λόγους που με οδήγησαν σ’ αυτή τη νέα τροπή αυτοί ανιχνεύονται μάλλον στην ακόρεστη ανάγκη που με σπρώχνει συνεχώς στην διερεύνηση νέων μορφών. Η ουσία της τέχνης μου όμως νομίζω παραμένει η ίδια έστω κι αν από καιρού εις καιρόν οι μορφές, οι τρόποι και τα υλικά αλλάζουν. Το κυκλοθυμικό μου είναι παντός καιρού. Λατρεύω τον ήλιο τον χειμώνα και δοξάζω την βροχή και τον άνεμο το καλοκαίρι. Έτσι γεννήθηκα. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου με βασανίζει το κυκλικό των πραγμάτων.

Το πιο εντυπωσιακό ίσως στοιχείο της έκθεσης, το εκ πρώτης όψεως εννοείται, είναι η ένταση και η πληθώρα των χρωμάτων.

Ναι είναι αλήθεια πως υπάρχει μια κυρίαρχη χρωματική πανσπερμία. Δεν ήταν απόφαση. Ήρθε. Όπως έρχονται οι παπαρούνες την άνοιξη και τα “σιμιλλούθκια” τον χειμώνα. Ξέρετε, μπορεί να μην γίνω πιστευτός, αλλά τα χρώματα απλώθηκαν σχεδόν μόνα τους, θέλω να πω χωρίς σκέψη, χωρίς αναφορά στις θεωρίες των χρωμάτων. Τα πιο πολλά είναι χρώματα καθαρά. Κόκκινο, κίτρινο, μπλε, μαύρο, άσπρο. Τώρα μάλιστα που βλέπω τα έργα όλα μαζί για πρώτη φορά, κι ας μου επιτραπεί να το πω, μου δίνεται η εντύπωση ενός τοπίου μεσογειακού με άρωμα βυζαντινό.

Στην έκθεση συνυπάρχουν πολύ αντιφατικά στοιχεία όπως το τραγικό, το αισθησιακό, το λυρικό, ακόμα και το χιούμορ ή κι ο σαρκασμός. Είναι αυτό μια προεπιλογή ή αποτελεί προϊόν μετάθεσης;

Οπωσδήποτε δεν είναι αποτέλεσμα προεπιλογής. Το ζήτημα άπτεται του βαθμού ελευθερίας. Η προεπιλογή εμπεριέχει περιορισμούς που σε άλλους αυξάνουν και σε άλλους μειώνουν τη δημιουργική φαντασίωση. Είπα πριν για το κυκλοθυμικό μου σε συνάρτηση με τον χρόνο που θέλει η γη να κάνει ένα πλήρη κύκλο γύρω από τον ήλιο. Καταλαβαίνετε πως αυτό επηρεάζεται και κατά τη διάρκεια των μικρότερων κύκλων που έχουν να κάνουν με το φεγγάρι αλλά και με την περιστροφή της γης γύρω από τον εαυτό της. Μόνο κάτω από αυτό το κυκλικό αέναο μπορώ να ερμηνεύσω το αντιφατικό. Βεβαίως από μια άλλη άποψη η ζωή η ίδια δεν είναι μια κυκλική επανάληψη του τραγικού με το κωμικό, του σοβαρού με το αστείο, του δραματικού με το ευχάριστο;