ΚΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ TOY TMHMΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ TOY ΠANEΠIΣTHMIOY KYΠPOY – ΕΠΑΙΝΟΣ ΣΕ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ
KIZIS ARCHITECTS – Gr. G. Patsalosavvis Architecture + Design
Γιάννης Κίζης, Κωσταντής Κίζης, Θύμης Δούγκας, Γρηγόρης Πατσαλοσαββής
2012 | Πρόταση
Πανεπιστημιούπολη, Λευκωσία
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Στην Πανεπιστημιούπολη στην Αθαλάσσα διαμορφώνεται, τα τελευταία χρόνια, περιβάλλον κτηρίων και υπαιθρίων χώρων υψηλής ποιότητας. Εν τούτοις η μέχρι στιγμής εξέλιξη θα ήταν χρήσιμο να αξιολογηθεί. Όσο η δόμηση πυκνώνει και η πραγματικότητα τίθεται σε σύγκριση με τη μικρή κλίμακα των αρχικών προπλασμάτων,[1] τόσο προβάλλει η ανάγκη ενός ενδιάμεσου απολογισμού. Η συνέχιση της δόμησης, όπως προγραμματίζεται στις χωροθετήσεις του γενικού χωροταξικού σχεδίου, θα επιβεβαιώσει, άραγε, την περιβαλλοντική ευαισθησία, όπως αυτή εκφράζεται στη διακήρυξη;[2] Η «συναρπαστική τοπογραφία»[3] υπαγόρευσε την υλοποίηση του πεζοδρόμου “belvedere” στο φρύδι του «κρημνού», ως άξονα άρθρωσης της νότιας ζώνης των ακαδημαϊκών διδακτηρίων με τη βορεινή ζώνη των κοινωνικών λειτουργιών και υπηρεσιών. Η διαδοχική ανέγερση των διδακτηρίων, όμως, αποστέρησε σε μεγάλο βαθμό την θέα του μεσημβρινού ορίζοντα· φευγαλέα ανακαλύπτει κανείς, ανάμεσα από τα κτήρια, το εξαιρετικό skyline που εγγράφουν στο αγροτικό τοπίο οι σιλουέτες του μικρού και του μεγάλου Άρονα. Κινδυνεύει να ατονήσει, σε λίγο, το νόημα του δεύτερου συνθετικού της ονοματοδοσίας του πεζοδρόμου: vedere, δηλαδή, να βλέπεις![4]
Τώρα, στον προκείμενο διαγωνισμό, δίνεται η τελευταία ευκαιρία για την ουσιαστική επαφή με τον μεσημβρινό ορίζοντα. Και μάλιστα από την καίρια θέση του Κέντρου Κοινωνικών Δραστηριοτήτων, δηλαδή από την καρδιά της Πανεπιστημιακής Κοινότητας, που μόλις πρόσφατα πήρε ζωή σε κτηριακές δομές προσανατολισμένες προς τη θέα αυτού του τοπίου.
- © KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ – ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ
Η προκείμενη πρόταση, απαντώντας στις απαιτήσεις του προγράμματος με γνώμονα τις παραπάνω σκέψεις, που γεννιούνται από τη σχέση του γηπέδου με το άμεσο περιβάλλον και τον ευρύτερο χώρο της Πανεπιστημιούπολης:
(i) Διαμορφώνει τερματική «πρόσοψη» στην προς ανατολάς δόμηση, περιμένοντας ανάλογο χειρισμό και από τα μελλοντικά κτίρια προς δυσμάς.
(ii) Αφήνει ανοιχτή τη μεσημβρινή θέα από το “belvedere”, διακόπτοντας τον κλοιό που τείνει να στερήσει το επίκεντρο της πανεπιστημιακής κοινωνικής ζωής από τον περιβαλλοντικό του ορίζοντα.
(iii) Ανοίγει το “belvedere” προς μια κοιλάδα φυτεμένη, που καθώς κατηφορίζει απορροφά τις λειτουργικές ανάγκες και τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις των ακαδημαϊκών χώρων, με την ελάχιστη δυνατή φαινόμενη δόμηση.
(iv) Συνοδεύει το άνοιγμα στον ορίζοντα με ένα πέρασμα διαμέσου του έργου, με ποικίλες χωρικές εμπειρίες μεταξύ των δύο εκπαιδευτικών ενοτήτων.
(v) Ιδρύει σημαντικές υπαίθριες συνδέσεις μεταξύ περισσοτέρων εκπαιδευτικών ενοτήτων, με αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος.[5]
Σχετικά με τον «ξεχωριστό χαρακτήρα» των κτηρίων:
(i) Το κτήριο των Βιολογικών Επιστημών έχει ρόλο ισχυρού ορίου και συνδέσμου ταυτόχρονα, σε συνάφεια τόσο με το κτήριο Θετικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών και το προς ανατολάς δομημένο σύνολο, όσο και με τους Κοινοχρήστους Χώρους Διδασκαλίας 03 και το προς δυσμάς φυσικό τοπίο. Από αυτόν τον ρόλο αντλεί τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του.
(ii) Το κτηριακό σύνολο των Κοινοχρήστων Χώρων Διδασκαλίας 03, από τον ρόλο του ως δημόσιου forum, ανοιχτού προς όλες τις σχολές, στηρίζει το χαρακτήρα του στις αρχετυπικές διατάξεις στοάς και αιθρίων.
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
H ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Ένα τοπίο δημόσιου χαρακτήρα ανοίγεται μπροστά στο Κέντρο των Κοινωνικών Δραστηριοτήτων. Το άνοιγμα αυτό ορίζεται στην ανατολική του πλευρά από ένα μακρύ πέτασμα, που διαμορφώνεται από το κτήριο των Βιολογικών Επιστημών. Ξεκινά από το νότιο δρόμο και εξελίσσεται πάνω σε υπόστυλη στοά, μέχρι τον πεζόδρομο “belvedere”. Η στοά συνδέει τους δύο δρόμους, με κλιμακωτή πορεία, μέσω του χώρου υποδοχής του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών. Σ’ όλο της το μήκος την παρακολουθεί ένα σχίσμα στο έδαφος, που διευρύνεται σε δύο αίθρια: ένα διώροφο στο βορρά κι ένα μονώροφο στο νότο, που είναι και ο κόμβος σύνδεσης με τους Κοινοχρήστους Χώρους Διδασκαλίας. Οι τελευταίοι διατάσσονται γύρω από τα αίθρια· πάνω από τις οροφές των απλώνεται το κηπευτικό χώμα που διαμορφώνει τη συνέχεια του φυσικού τοπίου του δυτικού γηπέδου.
Η ανωδομή στεγάζει τους δύο ορόφους των εργαστηρίων της “κόκκινης ζώνης”. Η μακρά πτέρυγά τους συνδιαλέγεται με τη νότια πτέρυγα του Κέντρου Κοινωνικών Δραστηριοτήτων, που στεγάζει το εστιατόριο σε pilotis. Κι οι δυο μαζί μοιάζουν με βραχίονες, που ορίζουν το δημόσιο χώρο που ανοίγεται νοτιοδυτικά, με οπτική διέξοδο προς τον ορίζοντα του τοπίου του Άρονα.
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ
Οι επιμέρους λειτουργικές ενότητες υποτάσσονται στη γενική στάση του έργου απέναντι στο ευρύτερο περιβάλλον του.
Οι Κοινόχρηστοι Χώροι Διδασκαλίας 03 προσπελαύνονται από την κλιμακωτή κατάβαση παρά το ανατολικό όριο και αποκαλύπτονται βαθμιαία. Ο ημιυπαίθριος χαρακτήρας των προσβάσεών τους ταιριάζει στο τοπικό κλίμα. Ο τερματισμός της καθοδικής πορείας στο νότιο αίθριο βρίσκει ένα χώρο ζωντανό, με το κυλικείο να ζωογονεί τη φοιτητική κοινωνική συνάθροιση. Απέναντί του παρατάσσονται τα τέσσερα αμφιθέατρα, με προσόψεις ελεγχόμενης διαφάνειας, στο πνεύμα συλλογικότητας και ακαδημαϊκής διαύγειας που επιζητεί η αιθριακή δομή.
Μια διαμπερής διάβαση συνδέει το νότιο δρόμο, όπου και η είσοδος του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών, με αυτό το αίθριο. Σ’ αυτό βλέπει και η λειτουργική ενότητα των διδακτικών εργαστηρίων της Βιολογίας, που οργανώνεται πέριξ ενός εσωτερικού χωλ, με διαβαθμισμένη προστασία από τις εξωτερικές συνθήκες.
Παρ’ όλο που η διέλευση γίνεται μέσω γυάλινων ανεμοφρακτών[6], η συνέχεια του άξονα κινήσεως από νότο προς βορρά παραμένει προφανής. Αν η οριζοντιότητα πρυτανεύει στην οργάνωση των Κοινόχρηστων Χώρων Διδασκαλίας γύρω από τα αίθρια, η ανάπτυξη στην τρίτη διάσταση διακρίνει το κτήριο της Βιολογίας. Ο πυρήνας του ανελίσσεται σε πέντε στάθμες πάνω από το έδαφος. Ένα μεγάλο και ανοικτό κλιμακοστάσιο συνδέει τον ισόγειο χώρο υποδοχής με τις τρεις πιο πάνω στάθμες, που μαζί του απαρτίζουν την «πράσινη ζώνη». Επάλληλα οπαία την ενοποιούν σε χώρο πολυεπίπεδο, με τις λειτουργικές ενότητες του Τμήματος σε πτέρυγες γύρω τους. Το δεύτερο επίπεδο, σε άμεση επαφή με το πέριξ φυσικό τοπίο μέσω του Κυλικείου, στεγάζει την Γραμματεία του Τμήματος και το Διδακτικό Εργαστήριο Ηλεκτρονικών Υπολογιστών· ο Πρόεδρος, η Γραμματεία του και η Αίθουσα Συνεδριάσεων είναι στο τρίτο επίπεδο· στο μεσημβρινό μέτωπό του διατάσσονται πέντε γραφεία Διδακτικού Προσωπικού και τα υπόλοιπα στο τέταρτο επίπεδο, όπου και το Αναγνωστήριο με τα Γραφεία Επισκεπτών.
Τρείς ανελκυστήρες και ένα κλειστό κλιμακοστάσιο ανεβάζουν τα εξουσιοδοτημένα πρόσωπα στο πέμπτο και το έκτο επίπεδο, μετά την παρεμβολή χαμηλού μηχανολογικού ορόφου, στο πλήρως κλιματισμένο περιβάλλον των εργαστηρίων[7]. Η «κόκκινη ζώνη» οργανώνεται με κύριο άξονα ένα φαρδύ διάδρομο που σαν σάλπιγγα διευρύνεται στα τέρματά του, επιτρέποντας ανοιχτή θέα προς τον Πενταδάκτυλο, βόρεια, και τον Άρονα, νότια, από μεγάλη σκεπαστή βεράντα.
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Ο παθητικός βιοκλιματικός σχεδιασμός εγγράφεται στην αφετηριακή συνθετική προσέγγιση, με τη βέλτιστη διάταξη κτιριακών όγκων, χώρων διακίνησης και αύλειων χώρων, με τον μέγιστο δυνατό φυσικό φωτισμό και αερισμό. Η κάλυψη των περισσοτέρων χώρων με φυτεμένο χώμα, που σε επιλεγμένες περιοχές επιτρέπει την ανάπτυξη δέντρων, ενισχύει αποτελεσματικά την ενισχυμένη θερμομόνωση του κελύφους, απομειώνοντας τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις.
Το πέρασμα ανοικτών ζωνών μέσα από τις κτιριακές μάζες (αίθρια, σχισμές, διάδρομοι διαμήκεις και εγκάρσιοι) εξασφαλίζει ευχάριστο μικροκλίμα με διαρκή ρεύματα αερισμού και δροσισμού. Μια υδάτινη επιφάνεια, μια νεραντζιά, χορτάρι στους αρμούς των δαπέδων, φαιδρύνουν τη «δομική» διάπλαση των αιθρίων, που αντιτίθεται στη «φυσική» επεξεργασία του γύρω περιβάλλοντος. Γιατί έξω επιδιώκεται η διατήρηση, κατά το δυνατόν, του «αγροτικού» χαρακτήρα των άχτιστων γηπέδων. Χαμηλό πράσινο από αγριάδα, θάμνους και αγρολούλουδα αλλάζουν, ανά εποχές, τα χρώματα του τοπίου: πρασινόφαιο το καλοκαίρι, σκουροπράσινο το χειμώνα, πολύχρωμο την άνοιξη. Δύο συστάδες από ελαιόδεντρα με ελάχιστη ανάγκη άρδευσης σκιάζουν τόπους υπαιθρίων καθιστικών, υπογραμμίζοντας τον χαρακτήρα του μεσογειακού τοπίου. Ένα πλάτωμα στη μέση, από χώμα πατημένο με αδρανή, επιτρέπει την προσέγγιση οχημάτων έκτακτης ανάγκης.[8]
Η πτέρυγα των εργαστηρίων σκιάζει, από μεγάλο ύψος, τη μεγαλύτερη έκταση των κοινόχρηστων χώρων. Μεγάλοι πρόβολοι και φαρδιές περσίδες προστατεύουν εξωτερικό και εσωτερικό από την ηλιακή ακτινοβολία· η απόσταση που αφήνουν τα περσιδώματα από τις όψεις ευνοεί ένα ανοδικό ρεύμα αέρα· αυτό αποφορτίζει θερμικά τα υαλοστάσια, που είναι τελευταίας τεχνολογίας, με ιδιαίτερα χαμηλό συντελεστή θερμοπερατότητας και εκπομπής.
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
© KIZIS ARCHITECTS – GR. G. PATSALOSAVVIS ARCHITECTURE + DESIGN
[1] που εκτίθενται στο δεύτερο όροφο του κτιρίου Συμβουλίου-Συγκλήτου.
[2] Το Πανεπιστήμιο «φιλοδοξεί όπως καταστεί ίδρυμα καλλιέργειας και διάδοσης περιβαλλοντικής συνείδησης» … «με αειφόρο ανάπτυξη» και «φιλική προς το περιβάλλον οικοδόμηση» (βλ. Προσάρτημα Α΄ εγγράφων Διαγωνισμού, σ. 19, § 2.15.0).
[3] ό.π. σ. 12, § 2.13.1
[4] Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στην κατηγορία «πολιτισμός» σχολίαζε: «η ανάπτυξη της Πανεπιστημιούπολης θα επηρεάσει το σκηνικό του σημαντικού λόφου Άρονα» (βλ. σχετικό απόσπασμα, σ. 8).
[5] Βλ. «Απαιτήσεις χρηστών», ό.π. σ. 24 και 26).
[6] για λόγους λειτουργικής αυτοτέλειας του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών.
[7] Τα εργαστήρια με πρόσθετες προδιαγραφές ή ανάγκες εξοπλίζονται με εξωτερικές κατακόρυφες ρυθμιζόμενες περσίδες, ή και εσωτερικά πετάσματα πλήρους συσκοτίσεως.
[8] Η ασφάλεια υπήρξε κύρια παράμετρος του σχεδιασμού. Τα πυροδιαμερίσματα και τα κλιμακοστάσια διαφυγής υπερκαλύπτουν τους κανονισμούς και συμπληρώνονται από όλα τα συστήματα ενεργητικής πυροπροστασίας και ασφάλειας.
