ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ *
του Φειδία Παυλίδη
* με οδηγό παλαιές καρτ ποστάλ
Ζούμε σε μια μεταβατική περίοδο, χωρίς να γνωρίζουμε αν αυτό που θα έρθει θα είναι χειρότερο ή καλύτερο. Με σχεδόν όλα να καταρρέουν γύρω μας, ψάχνουμε από πού να κρατηθούμε. Μια τάση παρατηρώ τελευταία να κρατηθούμε από αυτό που ονομάζουμε «μνήμη». Η μνήμη είναι ένα στήριγμα σε καιρούς ρευστότητας και αβεβαιότητας. Ίσως να δημιουργεί και μια νέα προοπτική. Γεμάτοι με νοσταλγία, ομάδες πολιτών σε κάθε πόλη της Κύπρου, και με τη βοήθεια της τεχνολογίας (βλέπε διαδίκτυο και φέισμπουκ), ανταλλάσσουν φωτογραφίες και άλλα ιστορικά ντοκουμέντα, δημιουργώντας έτσι άτυπα αρχεία μνήμης. Οι φωτογραφίες, οι καρτ ποστάλ, οι αφίσες, τα εξώφυλλα, οι παλαιές εφημερίδες, που διατηρεί ο κάθε ένας στο μικρό του αρχείο, μετατρέπονται σε πολύτιμα θραύσματα που έρχονται να αφηγηθούν την κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου, να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν και με το μέλλον.
Η μνήμη είναι ένα στήριγμα σε καιρούς ρευστότητας και αβεβαιότητας
Το βρίσκω απόλυτα όμορφο. Το βρίσκω διπλά όμορφο αν σκεφτώ ότι τα θραύσματα αυτά, εν τω συνόλω τους, τείνουν να διαμορφώσουν ένα ιστορικό αφήγημα που ξεφεύγει από τα «ψυχαναγκαστικά διαβάσματα» του σχολείου, τα σχολικά εθνικά αφηγήματα που πέρα από μάχες, ήρωες και χρονολογίες ξεχνούν να μας μιλήσουν για την καθημερινότητα, τον τρόπο του βίου, τις καλλιτεχνικές και τις κοινωνικές δραστηριότητες, το εμπόριο, την αστική ζωή και τα κτήρια του τόπου μας. Νομίζω ότι οι εικόνες της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, οι όψεις των πόλεων, οι γειτονιές, τα κτήρια, η αρχιτεκτονική έχουν πολλά να συνεισφέρουν στην ιστορική μνήμη και ένα σχολικό εθνικό αφήγημα δεν πρέπει να τα φοβάται.
Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις επί εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και ακόμα το συγγράφουμε το σχολικό εθνικό αφήγημα και αναλόγως κυβερνήσεων εναλλάσσουμε τις λέξεις, χωρίς να μπορούμε να καταλήξουμε, έχοντας και το άγχος της ιστορικής συνέχειας, το άγχος του αλάθητου των ιστορικών επιλογών, το άγχος της προβολής μιας κάποιας υπεροχής. Η ιστορία, όμως, είναι (και) εκεί έξω. Να περπατήσουμε μέσα στις πόλεις μας και μέσα από την αρχιτεκτονική των κτηρίων να δούμε ποιοι πολιτισμοί, ποια ρεύματα και ποια κινήματα συγχωνεύτηκαν για να έχει ο τόπος μας την όψη που έχει. Να συνδέσουμε τα γεγονότα με το χώρο, με το δομημένο περιβάλλον. Και να δούμε πώς το δομημένο περιβάλλον αποκαλύπτει ένα τρόπο, ένα πολιτισμό. Ίσως τότε θα μπορούμε να αρχίσουμε να ψηλαφούμε κάτι, να αναλύσουμε, να συνδέσουμε κάτι με κάτι άλλο.
Μέσα από τις φωτογραφίες και τις κάρτες μπορούμε να δούμε πώς έμοιαζαν οι ίδιες πόλεις και οι ίδιοι δρόμοι στο παρελθόν
Η ιστορία είναι εκεί έξω, αλλά είναι και σε παλαιές φωτογραφίες και δύο τρεις καρτ ποστάλ αποθηκευμένες σε ένα κουτί που όλοι φυλάμε στο σπίτι. Μέσα από τις φωτογραφίες και τις κάρτες μπορούμε να δούμε πώς έμοιαζαν οι ίδιες πόλεις και οι ίδιοι δρόμοι στο παρελθόν. Μπορούμε να δούμε τόπους που χάθηκαν, αλλά που κάποτε έζησαν εκεί πρόγονοί μας. Τόπους που δεν μπορούμε να επισκεφτούμε πλέον. Κτήρια που δεν υπάρχουν πια.
Είναι και το κλασικό ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε, όμως. Λένε οι φωτογραφίες (ή οι καρτ ποστάλ) πάντα την αλήθεια; Μπορούν να αποτελέσουν τεκμήρια; Είναι πραγματικότητα πως μια φωτογραφία μπορεί συχνά να λέει τη μισή αλήθεια, να είναι σκηνοθετημένη ή ο φωτογράφος της να ακολουθεί εντολές άλλων ή να υπηρετεί ένα και μόνο αφήγημα, ένα και μόνο branding. Νομίζω όμως πως οι φωτογραφίες των προσωπικών μας άλμπουμ ή οι φωτογραφίες των τουριστικών καρτ ποστάλ έχουν κάτι το πιο αυθόρμητο που τις καθιστά ιστορικά ντοκουμέντα τα οποία παρουσιάζουν γενναίες μερίδες της τότε πραγματικότητας. Ούτως ή άλλως μια καρτ ποστάλ όταν πρωτοτυπώθηκε είχε σκοπό να αποτυπώσει την πραγματικότητα του τότε και όχι να αποτελέσει τεκμήριο για το μέλλον ή μέρος ενός ιστορικού αφηγήματος που θα γραφτεί σήμερα. Μια καρτ ποστάλ με ένα ξενοδοχείο της Αμμοχώστου κυκλοφόρησε για να μπορούν οι επισκέπτες του 1970 να στέλνουν χαιρετισμούς στις χώρες τους και να λεν «αυτό είναι το ξενοδοχείο που μένουμε και μπροστά η παραλία που κάνουμε μπάνιο». Μια καρτ ποστάλ από τη Λεμεσό του 1950 θα είχε φωτογραφία του Δημαρχείου της πόλης, ως σημαντικού τοπόσημου. Μια καρτ ποστάλ από τη Λευκωσία του 1960 θα παρουσίαζε το πιο περίφημό της ξενοδοχείο. Σε προηγούμενο άρθρο παρουσίασα μερικές καρτ ποστάλ από τη συλλογή μου. Με χαρά παρουσιάζω και σε αυτό το άρθρο ακόμα τρία επιστολικά δελτάρια.
Δελτάριο: «Ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, Λευκωσία» (Διανομέας: J. Arthur Dixon Ltd., Τυπώθηκε στην Αγγλία), © Συλλογή Φειδία Παυλίδη
Ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, Λευκωσία: Στα 1946, κατόπιν εισηγήσεως του Γεώργιου Σκυριανίδη (ιδιοκτήτη τότε του Forest Park), ο Γερμανοεβραίος Benzion Ginsburg ανέλαβε το σχεδιασμό του πολυτελούς ξενοδοχείου Λήδρα Πάλας. Αν και στην πρόσοψη του κτηρίου είναι έντονη η παρουσία νεογοτθικών στοιχείων (στοιχείο αναφοράς στη μεσαιωνική ιστορία της πρωτεύουσας), η σύνθεση των όγκων και άλλα στοιχεία κατατάσσουν το κτήριο στην κληρονομιά του Μοντέρνου. Στα 1967-1968 προστέθηκαν στο κτήριο ακόμα δύο όροφοι. Η καρτ ποστάλ παρουσιάζει την αρχική μορφή του ξενοδοχείου ίσως λίγο πριν την Ανεξαρτησία του 1960, αν κρίνει κανείς από τα αυτοκίνητα και τα ρούχα των επισκεπτών. Σήμερα το κτήριο βρίσκεται επί της γραμμής καταπαύσεως του πυρός του 1974.
Δελτάριο: «Ξενοδοχείο Ασπέλια, Αμμόχωστος» (Διανομέας: MONA Ltd., Τυπώθηκε στην Ιταλία), © Συλλογή Φειδία Παυλίδη
Ξενοδοχείο Ασπέλια, Αμμόχωστος: Το τουριστικό συγκρότημα Ασπέλια σχεδιάστηκε από τους αδελφούς Φιλίππου και τον Θεοχάρη Δαβίδ και ολοκληρώθηκε το 1971. Το κτήριο σχεδιάστηκε αρχικά για να στεγάσει συγκρότημα τουριστικών διαμερισμάτων, αλλά στην πορεία μετατράπηκε σε ξενοδοχείο. Σήμερα το κτήριο βρίσκεται εντός της περιφραγμένης πόλης του Βαρωσιού. Εντός του τουριστικού συγκροτήματος κτίστηκε και η μοντερνιστική εκκλησία της Αγίας Τριάδος, μια προσπάθεια των αδελφών Φιλίππου να ξεφύγουν από το πρότυπο του παραδοσιακού ελληνορθόδοξου ναού και να διατυπώσουν μια μοντέρνα γλώσσα ναοδομίας. Ο μοντερνιστικός ναός της Αγίας Τριάδος αποτέλεσε, όταν οικοδομήθηκε, σκάνδαλο για τους Βαρωσιώτες, οι οποίοι δεν είδαν με καλό μάτι το μπετονένιο κτήριο των Φιλίππου. Ο παλαιός πετρόκτιστος ναός της Αγίας Τριάδος κατεδαφίστηκε, στα μέσα της δεκαετίας του 1960, για να οικοδομηθεί το όλο συγκρότημα Ασπέλια, το οποίο ανήκει στην Αρχιεπισκοπή.
Δελτάριο: «Μέγαρο Δημαρχείου Λεμεσού» (Διανομέας: D. A. Gabrielides, Τυπώθηκε στην Αγγλία από την J. Arthur Dixon Ltd.), © Συλλογή Φειδία Παυλίδη
Μέγαρο Δημαρχείου Λεμεσού: Το 1938 ο Γερμανοεβραίος Benzion Ginsburg αναλαμβάνει το σχεδιασμό του Δημαρχείου Λεμεσού. Αν και το μέγαρο αποπερατώθηκε τα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί δείγμα Μοντερνισμού του Μεσοπολέμου και ακολουθεί τις ρασιοναλιστικές αρχές ενός απλοποιημένου (αφαιρετικού) κλασικισμού. Ο πυργίσκος με το χαρακτηριστικό ρολόι προσδίδει στο κτήριο μνημειακή μεγαλοπρέπεια. Το νεοκλασικό πρόπυλο δεν περιλαμβανόταν στα σχέδια του Ginsburg. Ουσιαστικά επικολλήθηκε στην είσοδο του κτηρίου κατά την κατασκευή, κατόπιν απαιτήσεως των Ελλήνων δημοτών, ως στοιχείο αναφοράς στο παρελθόν του τόπου. «Ρίπτετε τα Άχρηστα» αναγράφεται στον κόκκινο κάλαθο, ενώ τα αυτοκίνητα και τα ρούχα προδίδουν ότι πρέπει να είμαστε κάπου στη δεκαετία του 1950.
Βιβλιογραφία:
Τμήμα Πολεοδομίας & Οικήσεως. «Μαθαίνοντας από την Κληρονομιά του Μοντέρνου». 2009.
Ανδρέου, Τάσος. «Λεμεσός – Αναδρομή Μνήμης». Λεμεσός: Εκδόσεις Νόστος, 2009.
