των Χάρη Χριστοδούλου και Σπύρου Θ. Σπύρου

REVISIT – customizing tourism, © ΝΟΑ

Η Κύπρος συμμετείχε για 4^η φορά στη Διεθνή  Έκθεση Αρχιτεκτονικής la Biennale di Venezia με διοργανωτές το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Κύπρου και τον Σύνδεσμο Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Κύπρου. Μετά από διαδικασία πρόσκλησης ενδιαφέροντος από την Οργανωτική Επιτροπή Μπιενάλε 2012, επιλέχθηκαν οι αρχιτέκτονες Χάρης Χριστοδούλου και Σπύρος Θ. Σπύρου ως επιμελητές της Κυπριακής Συμμετοχής,  με την πρόταση «REVISIT – customizing tourism», παρουσιάζοντας αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις και προτάσεις αναζωογόνησης του δομημένου περιβάλλοντος και όχι μόνο με αφορμή τον τουρισμό στην Κύπρο εκτιθέμενες σε ένα μεταμορφωμένο σκηνικό παραλίας.

Ο τίτλος της 13^ης Μπιενάλε Βενετίας όπως καθορίστηκε από τον Διευθυντή της έκθεσης, τον Βρετανό αρχιτέκτονα David Chipperfierd, είναι το «κοινό έδαφος». Ο τίτλος της έκθεσης εστιάζει στο κοινό έδαφος το οποίο διαμορφώνεται μεταξύ των ανθρώπων διαμέσου της αρχιτεκτονικής καθώς επίσης και στο κοινό έδαφος το οποίο διαμορφώνεται μεταξύ των διαφόρων συνεργατών διαμέσου του πεδίου δραστηριοτήτων του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα.

Γενική άποψη του Κυπριακού Περιπτέρου, © ΝΟΑ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ

Ο επισκέπτης της 13^ης Διεθνούς Έκθεσης Αρχιτεκτονικής la Biennale di Venezia προσεγγίζοντας το Κυπριακό περίπτερο στο Αρσενάλε, τον χώρο των παλιών Ναυπηγείων της Βενετίας, βρίσκεται απέναντι σε ένα παιχνίδι σκιών που προβάλλονται πάνω σε πέτασμα. Ακολουθώντας τη γραμμική πορεία του πετάσματος οδηγείται εντός του κρυμμένου χώρου προβολής των αρχιτεκτονικών προτάσεων, όπου αντικρίζει το σκηνικό μιας παραλίας. Η άμμος, οι ξαπλώστρες, το φως και ο ήχος της θάλασσας συνθέτουν μια στερεότυπη τουριστική εικόνα για την Κύπρο και όχι μόνο.

Ο επισκέπτης, καθήμενος σε μια από τις μεταποιημένες ξαπλώστρες του Περιπτέρου, φέρνει μπροστά στα μάτια του ένα προσαρτημένο ξύλινο δοχείο (viewing box), όπου, μέσω μιας ενσωματωμένης ψηφιακής οθόνης, προβάλλονται εναλλακτικά τοπία τουρισμού στην Κύπρο. Οι αρχιτεκτονικές ιδέες που προβάλλονται στο δοχείο, αποτέλεσμα προτάσεων φοιτητών αρχιτεκτονικής που συμμετείχαν σε σχετικό εργαστήρι, επιχειρούν να ανατρέψουν τη στερεότυπη εικόνα του Τουρισμού στην Κύπρο, δίδοντας διαφορετικές παρεμβάσεις σε χωρικά, κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα της πόλης και της υπαίθρου.

Κατά τη διάρκεια της προσωπικής θέασης των εναλλακτικών προτάσεων που αφορούν τον τουρισμό στην Κύπρο, ο θεατής απομονώνεται από το υπόλοιπο περιβάλλον του περιπτέρου και καταδύεται στον κόσμο που συνθέτει η αρχιτεκτονική στο Κυπριακό κτισμένο και άκτιστο τοπίο. Η μόνη επαφή του με τον κοινό τόπο της παραλίας του περιπτέρου είναι ο ήχος της θάλασσας που αναπαράγεται από τα ηχεία που βρίσκονται στην περίμετρο του περιπτέρου. Οι προβολείς φωτός που βρίσκονται στο εσωτερικό του περιπτέρου, προβάλλουν τις κινούμενες σκιές των επισκεπτών πάνω στο περιμετρικό πανί, σαν απόηχο της κρυμμένης παραλίας, προσκαλώντας με αυτό τον τρόπο τους περαστικούς να εισέλθουν σε αυτή την εναλλακτική εμπειρία.

Η έννοια της μεταποίησης – “customizing” -, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της φετινής Κυπριακής Συμμετοχής, αποτελεί κύριο συστατικό οργάνωσης και σύνθεσης της έκθεσης. Εστιάζοντας στον Τουρισμό, ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο εμφανίζεται και στην Κύπρο με αντίστοιχα παγκοσμιοποιημένα χαρακτηριστικά, το REVISIT διερευνά τη μεταποίηση του Τουρισμού στην Κύπρο. Η έννοια της μεταποίησης αποκτά νόημα και σκοπό όταν αυτή αναμορφώνει ένα τυποποιημένο αντικείμενο με σκοπό την εξυπηρέτηση των ειδικών αναγκών για μια συγκεκριμένη περίπτωση. Καθώς ο τουρισμός στηρίζεται κατ’ εξοχήν στην εικόνα, το REVISIT μεταποιεί αυτό το μέσο αναπαράστασης για να μιλήσει για τη μεταποίηση των τουριστικών προϊόντων και υποδομών στην Κύπρο με σκοπό την καλύτερη ανταπόκριση στα τοπικά χαρακτηριστικά και απαιτήσεις.

Στο Περίπτερο, η στερεότυπη εικόνα για τον Τουρισμού στην Κύπρο ανατρέπεται δια της μεταποίησης αυτής της αναπαράστασης. Αφ’ ενός, το σκηνικό της παραλίας αναπαράγεται με τη χρήση αποσπασματικών μέσων που συνθέτουν αυτή την εικόνα: το φως, η άμμος οι ξαπλώστρες, ο ήχος της θάλασσας. Το μεταφυσικό σκηνικό που δημιουργείται από τη μετατεθειμένη τοποθέτηση αυτών των στοιχείων εντός του εκθεσιακού χώρου προκαλεί σε πρώτο επίπεδο την απορία στον επισκέπτη κατά πόσο αυτή η παραλία θα πρέπει να βιωθεί ως κάτι διαφορετικό. Η ξαπλώστρα, ένα στερεοτυπικό αντικείμενο ανάπαυσης, μεταποιείται με τρόπο που να αποτελέσει το σύνδεσμο με έναν άλλο κόσμο, αυτό των αρχιτεκτονικών προτάσεων που παρουσιάζονται στα πλαίσια του REVISIT. Καθώς η θέα είναι ένα από τα κυριότερα μέσα τουριστικής προβολής και κατανάλωσης, μέσω της χρήσης των δοχείων θέασης – “viewing boxes” – επιχειρείται η αντικατάσταση της θέας με εναλλακτικά τοπία τουρισμού στην Κύπρο. Τα τοπία που έχουν υποστεί την επανεξέταση και τον ανασχεδιασμό διαμέσου της αρχιτεκτονικής, προβάλλονται ως μεταποιημένες εικόνες υπαρχόντων δομημένων και φυσικών τοπίων του νησιού.

Όλα τα επίπεδα επεξεργασίας της διαμόρφωσης του Περιπτέρου επιχειρούν να έχουν ως κοινό παρονομαστή την ιδέα της εν δυνάμει δυνατότητας της αρχιτεκτονικής για καινοτόμες προτάσεις αναδιαμόρφωσης υφιστάμενων συνθηκών για την αναζωογόνηση και αναβάθμιση του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε και αλληλεπιδρούμε.

Παιχνίδι σκιών στο διαχωριστικό πέτασμα, © ΝΟΑ

Ένα κοινό έδαφος τουρισμού, © ΝΟΑ

Θέαση μέσα από τα δοχεία προβολής, © ΝΟΑ

Παίζοντας με την άμμο, © ΝΟΑ

Κάτοψη διαμόρφωσης Περιπτέρου, © ΝΟΑ

Διαδικασία μεταποίησης της ξαπλώστρας, © ΝΟΑ

REVISIT

Με αφορμή τον κεντρικό τίτλο της φετινής Μπιενάλε, το κοινό έδαφος, επιλέξαμε να ασχοληθούμε με το θέμα του Τουρισμού. Ο Τουρισμός, ως παγκόσμιο φαινόμενο, φέρνει ανθρώπους από διαφορετικούς τόπους σε κοινό έδαφος. Ο ψυχαγωγικός χαρακτήρας του σύγχρονου τουρισμού και η έλλειψη αλληλεπίδρασης και εμπλοκής επισκεπτών και ντόπιων αλλοιώνουν τη σημασία του κοινού εδάφους. Ωστόσο, η ανθρώπινη ανάγκη για εμπειρία διαφορετικών τοπικοτήτων – τόποι και άνθρωποι – ενισχύει την ανάγκη ύπαρξης κοινού εδάφους αλληλεπίδρασης σε πολλά μέρη του κόσμου! Η αρχιτεκτονική μπορεί να προκαλέσει τη δημιουργία κοινού εδάφους μεταξύ τους και να ενορχηστρώσει χωρικές συνθήκες για πιθανές αλληλεπιδράσεις.

Ο τουρισμός αποτέλεσε κύριο ρυθμιστικό παράγοντα της διαμόρφωσης του δομημένου τοπίου στην Κύπρο κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η κυβέρνηση και οι τοπικέ αρχές έθεσαν την τουριστική ανάπτυξη στους κύριους στόχους τους ως βασικό παράγοντα για οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας στο νησί ασχολήθηκαν εκτεταμένα με την ανάπτυξη των υποδομών αναψυχής για την επιτάχυνση της κυριότερης οικονομικής βιομηχανίας κατά το δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα, του τουρισμού.

Αυτές οι διεργασίες, οι οποίες υποκινήθηκαν με βάση οικονομικά κριτήρια, προκάλεσαν τον σταδιακό μετασχηματισμό των μεγάλων αστικών κέντρων και της υπαίθρου της Κύπρου, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του τουριστικού κλάδου. Σε πολλές περιπτώσεις η αστικοποίηση διαμορφώθηκε σε σχέση με τον τουρισμό! Μεγάλα ξενοδοχεία κατά μήκος της ακτής, συμπλέγματα bungalows, τουριστικά χωριά, επιγραφές νέον γραμμένες στα αγγλικά και τα ρωσικά, θεματικά πάρκα, bars και clubs έχουν σχηματιστεί σε μεγάλες τουριστικές ζώνες με έντονα παγκοσμιοποιημένα χαρακτηριστικά και μειωμένη την αίσθηση του τόπου. Σε περιοχές όπως η Κάτω Πάφος, η Γερμασόγεια και η Αγία Νάπα όλα σχετίζονται με και είναι στην υπηρεσία των τουριστών, και σχεδόν τίποτα δεν σχετίζεται με την τοπική αστικότητα. Κατά συνέπεια, σε μια τουριστική αστικοποίηση αυτού του είδους προκύπτει το φαινόμενο της περιοδικής αστικότητας, η οποία δημιουργεί υπερπληθυσμό κατά τη διάρκεια των θερμών μηνών και ερημοποίηση κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τουριστικές ζώνες (tourban) μετατράπηκαν σε μεγάλα θεματικά πάρκα, αφιερωμένα σε ψυχαγωγικές χρήσεις. Με αυτό τον τρόπο η πλειοψηφία της τουριστικής δραστηριότητας περιορίστηκε σε αυτούς τους θύλακες ενώ ταυτόχρονα μειώθηκε η τουριστική κινητικότητα προς το υπόλοιπο νησί, εκεί όπου εμφανίζεται ο τοπικός χαρακτήρας του. Αυτού του είδους οι αναπτύξεις περιορίζουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ τουριστών και Κυπρίων. Το κοινό έδαφος διακυβεύεται!

Δεδομένου ότι ο χώρος, η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία μπορούν να υποδείξουν και να δημιουργήσουν κοινό έδαφος ανάμεσα στους ανθρώπους, ένα ερώτημα αναζητεί απαντήσεις:

Μπορεί η  αρχιτεκτονική να αποκαταστήσει αυτούς τους συνδέσμους;

Η παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία, μεταξύ άλλων τομέων, επηρέασε τις εθνικές οικονομίες πολλών χωρών σε όλο τον κόσμο κατά τα τελευταία χρόνια, είχε επιπτώσεις και στον τουρισμό σε διεθνές επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, υπήρξε σχετική ύφεση του τουρισμού και στην Κύπρο, η οποία επηρέασε την οικονομία της χώρας και άφησε ένα μεγάλο ποσοστό σχετικών υποδομών αχρησιμοποίητο. Τώρα που οι ιδέες περί αειφορίας και ανακύκλωσης είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε συγχρονισμένες με την τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο, εγείρεται μια σειρά από ερωτήματα: τί μπορούμε να κάνουμε με τα αποθέματα των τουριστικών υποδομών που παραμένουν αχρησιμοποίητα για μεγάλα χρονικά διαστήματα στην Κύπρο; Μπορούμε να τα επαναχρησιμοποιήσουμε για άλλους σκοπούς; Έχουμε τους τρόπους να τα αναζωογονήσουμε ώστε να γίνουν ξανά ζωτικά τμήματα της κοινωνίας και της οικονομίας; Μπορούμε να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους τουρισμού για αναζωογόνηση της οικονομίας της χώρας; Μπορεί η τοπική αστικοποίηση να αναμειχθεί με την τουριστική αστικοποίηση υπέρ της δημιουργίας κοινού εδάφους και της εξεύρεσης βιωσιμότερων οικονομικών μοντέλων; Η αρχιτεκτονική ως μια διαδικασία σχεδιασμού του κόσμου, ανάλογα με τις ανάγκες του, μπορεί να δώσει κάποιες απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.

Σε αυτό το πλαίσιο, παρουσιάζεται η ευκαιρία επανεξέτασης του τουρισμού, ιδέα η οποία εκφράζεται διαμέσου του REVISIT: επανεξέταση, ανασχεδιασμός, αναδιαμόρφωση και επανάχρηση· εκεί όπου η αρχιτεκτονική παρέχει μια νέα προσέγγιση στον τομέα του τουρισμού για εναλλακτικές απαντήσεις στα παραπάνω θέματα, μέσα από διαδικασίες που αφορούν την αναζωογόνηση και τη βιωσιμότητα.

Στα πλαίσια του κεντρικού θέματος της Μπιενάλε, το REVISIT διερευνά τις συνθήκες του κοινού εδάφους στην Κύπρο, οι οποίες σχετίζονται με τον τουρισμό, και αναζητά εναλλακτικές απαντήσεις στα ερωτήματα που τίθενται από αυτές τις συνθήκες για την ενδυνάμωση του κοινού εδάφους. Πώς μπορούν οι τουριστικές υποδομές – ένας σημαντικός παράγοντας αστικοποίησης και ανάπτυξης στην Κύπρο – να ανασχεδιαστούν και να αναπροσανατολιστούν με αρχιτεκτονικά μέσα, προκειμένου να φέρουν τους ανθρώπους σε ένα κοινό έδαφος; Ο τουρισμός επανεξετάζεται με στόχο την αρχιτεκτονική παρέμβαση για μεταποίηση, την ενδυνάμωση, τον επαναπροσδιορισμό και την αναγέννηση του δημόσιου χώρου, την πρόκληση της αλληλεπίδρασης, τη δημιουργία δικτύων – χωρικών και κοινωνικών – και τη βιωσιμότητα των πόλεων.

Εν κατακλείδι, το  REVISIT εξερευνά αρχιτεκτονικές ιδέες που μπορούν να αναβαθμίσουν το τουριστικό προϊόν και, την ίδια στιγμή, να αναζωογονήσουν το δομημένο περιβάλλον για τους ντόπιους.

Οι θεματικές ενότητες του REVISIT, © ΝΟΑ

ΟΙ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΤΟΥ REVISIT

Στο πλαίσιο που αναπτύχθηκε παραπάνω επισημαίνονται τέσσερις κύριες θεματικές ενότητες που αποτέλεσαν τους κύριους οδηγούς για ανάπτυξη των προτάσεων που παρουσιάζονται στο Κυπριακό Περίπτερο. Η κάθε ενότητα είναι ένας σύντομος θεματικός προβληματισμός, ο οποίος εγείρει συγκεκριμένα ζητήματα και αναζητά χωρικές προτάσεις αρχιτεκτονικής και αστικής κλίμακας: *urban-tourban symbiosis (συμβίωση τοπικής και περιοδικής αστικότητας), *bursting the touristic bubble (αποκέντρωση των πόλεων που χαρακτηρίζονται ως «φούσκες»), *touristic defragmentation (τουριστική ανασυγκρότηση) και *touristic archaeology (τουριστική αρχαιολογία). Οι θεματικές αυτές συνδέονται με χωρικές συνθήκες, οι οποίες διαφέρουν σε κλίμακα, ενώ ορισμένα από τα ζητήματα που θίγονται είναι συναφή και αλληλεπικαλύπτονται εντός των διαφορετικών θεματικών ενοτήτων. Ο τελικός στόχος των τεσσάρων θεματικών είναι η επικέντρωση σε συγκεκριμένες περιοχές, οι οποίες σχετίζονται με τον τουρισμό και την αστικότητα στην Κύπρο και μπορούν να αναθεωρηθούν με αρχιτεκτονικές προτάσεις.

URBAN-TOURBAN SYMBIOSIS. Intrusion of urbanism into tourism and vice-versa

Υπάρχει αποκλεισμός ανάμεσα στις αστικές και τις τουριστικές περιοχές από όπου προκύπτει ετεροτοπία. Το κοινό έδαφος διακυβεύεται! Πώς μπορούμε να φέρουμε ντόπιους στις τουριστικές περιοχές και τουρίστες στις αστικές περιοχές; Επιπλέον, πώς θα ανανεώσουμε την τουριστική υποδομή, προκειμένου να προσελκύσει και να εξυπηρετήσει και τους ντόπιους; Πώς μπορούμε να αναδιαμορφώσουμε την πόλη, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί και από τον τουρίστα; Πού και πώς μπορούν ντόπιοι και τουρίστες να αλληλεπιδράσουν σε κοινό έδαφος; Πώς μπορεί αστικό και τουριστικό να παρεισφρήσουν το ένα στο άλλο;

BURSTING THE TOURISTIC BUBBLE. Alternative modes of tourism

Η πλειονότητα της τουριστικής δραστηριότητας είναι περιορισμένη εντός τουριστικών θυλάκων, οι οποίοι περιλαμβάνουν διάφορες δραστηριότητες αναψυχής, μειώνοντας, έτσι, την τουριστική κινητικότητα προς το υπόλοιπο νησί, εκεί όπου εμφανίζεται η τοπικότητα του. Μπορούμε να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους και μορφές τουρισμού, μέσω των οποίων θα δημιουργηθεί ένα ευρύτερο τουριστικό δίκτυο, στο οποίο θα περιλαμβάνονται και αγροτικές περιοχές; Οι αγροτικές περιοχές έχουν τη δυνατότητα της τουριστικής ανάπτυξης; Μπορούμε να αναμορφώσουμε τα σχέδια αγροτουρισμού για την υιοθέτηση μιας ενεργής συμμετοχής των τουριστών σε γεωργικές δραστηριότητες; Πώς μπορεί κανείς να δημιουργήσει κοινό έδαφος μεταξύ του τουρισμού και των αγροτικών περιοχών της Κύπρου;

TOURISTIC DEFRAGMENTATION. Overlaying a tourist network on an urban environment

Στην περίπτωση της Λευκωσίας αποτυπώνεται ξεκάθαρα το φαινόμενο του αποσπασματικού τουρισμού σε αστικό περιβάλλον: οι μονάδες τουριστικών καταλυμάτων είναι περιορισμένες ενώ τα δημοφιλή αξιοθέατα είναι αποσυνδεδεμένα. Η πόλη αποθαρρύνει την τουριστική δραστηριότητα. Η συντριπτική πλειοψηφία των τουριστών που επισκέπτονται τη Λευκωσία είναι οργανωμένοι σε μικρές ομάδες, μ’ έναν οδηγό κι ένα λεωφορείο που κάνει ορισμένες στάσεις στα κύρια τουριστικά αξιοθέατα. Παρατηρείται η αποσπασματική εμπειρία της πόλης. Μπορούμε να συνδέσουμε τα σημεία, προκειμένου να παρέχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εμπειρία του τόπου; Μπορούμε να επικαλύψουμε ένα τουριστικό δίκτυο στην πόλη, το οποίο θα παρέχει, επίσης, ένα κοινό έδαφος για δημόσια χρήση;

TOURISTIC ARCHAEOLOGY. The city reoccupies and reuses tourist infrastructure

Σ’ ένα υποθετικό σενάριο παγκόσμιας κατάρρευσης του τουρισμού, η Κύπρος θα μείνει μ’ ένα μεγάλο απόθεμα εγκαταλελειμμένων υποδομών, το οποίο μπορεί να παρουσιάσει ομοιότητες με την εγκαταλελειμμένη τουριστική περιοχή της Αμμοχώστου που είναι υπό τουρκική κατοχή. Μπορούμε να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους τουρισμού σε αυτά τα κελύφη; Μπορούμε να εφεύρουμε, να αναδιαμορφώσουμε και να επαναχρησιμοποιήσουμε τουριστικές υποδομές για σκοπούς άλλους από την ψυχαγωγία και την αναψυχή; Μπορούμε να αναζωογονήσουμε τέτοιους χώρους προς όφελος της κοινωνίας και της κατοίκησης; Ποιες άλλες χρήσεις μπορούν να αποδοθούν σ’ ένα ξενοδοχείο, σ’ ένα τουριστικό χωριό, σ’ ένα πάρκο αναψυχής, και με ποιους τρόπους μπορούν να εφαρμοστούν αυτές οι χρήσεις;

Δομή και διαδικασία διεξαγωγής του φοιτητικού εργαστηρίου © ΝΟΑ

Παρουσιάσεις στα πλαίσια του φοιτητικού εργαστηρίου, © Χ. Χαραλάμπους

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

Η έννοια του κοινού εδάφους δεν απασχόλησε μονομερώς το θέμα που παρουσίασε φέτος η Κυπριακή Συμμετοχή. Παράλληλα με την ανάπτυξη του περιεχομένου της έκθεσης, επιδιώχθηκε η δημιουργία κοινού εδάφους και στη διαδικασία ετοιμασίας της Συμμετοχής. Με το σκεπτικό ότι η αρχιτεκτονική πραγματώνεται με τη συνεργασία και τη στενή εμπλοκή με άλλους κλάδους, άνθρωποι από διαφορετικά πεδία δράσης κλήθηκαν να συμβάλουν στην Κυπριακή συμμετοχή: επαγγελματίες αρχιτέκτονες, μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, φοιτητές αρχιτεκτονικής, ανώτεροι τεχνικοί λειτουργοί τουρισμού, κατασκευαστές και τεχνίτες, συμμετείχαν σε κοινό έδαφος επικοινωνίας και συνεργασίας για το τελικό αποτέλεσμα.

Οι προτάσεις που παρουσιάζονται είναι προϊόν ενός εργαστηρίου που οργανώθηκε, με τη συμμετοχή φοιτητών και μελών ακαδημαϊκού προσωπικού από τα τέσσερα τμήματα αρχιτεκτονικής πανεπιστημίων στην Κύπρο: του Πανεπιστημίου Κύπρου, του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, του Πανεπιστημίου Frederick και του Πανεπιστημίου Neapolis Πάφου. Από τις 11 έως τις 22 Ιουνίου 2012, στις εγκαταστάσεις του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, τριάντα δύο φοιτητές, με το συντονισμό επτά διδασκόντων από τα τέσσερα τμήματα, αλληλεπίδρασαν για πρώτη φορά σε κοινό έδαφος, με στόχο τη διαμόρφωση των ιδεών τους για τους σκοπούς της Μπιενάλε. Οι φοιτητές ανέπτυξαν δεκατέσσερις καινοτόμες προτάσεις, οι οποίες διερευνούν τα όρια της αρχιτεκτονικής, ενώ ασχολούνται με την υπάρχουσα κατάσταση του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος της χώρας.

Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου ομιλητές παρείχαν χρήσιμες πληροφορίες και υλικό στους συμμετέχοντες ενώ μέσα από καθημερινές παρουσιάσεις φοιτητών δημιουργήθηκε ένα κοινό έδαφος επικοινωνίας και δημιουργίας ανάμεσα στους επιμελητές, τους συντονιστές και τους φοιτητές. Η διαδικασία του εργαστηρίου χωρίστηκε σε τρεις κύριες φάσεις: τη φάση της γέννησης των ιδεών σχετικά με τις τέσσερις θεματικές ενότητες, τη φάση της καταγραφής και τη φάση των τελικών προτάσεων. Μέσα από αυτή την εντατική διαδικασία, οι φοιτητές, χωρισμένοι σε ομάδες, ανέπτυξαν δεκατέσσερα καινοτόμα έργα σχετικά με τα θέματα που εξετάζονται από το REVISIT, και παρουσιάζονται στο εθνικό περίπτερο της Κύπρου. Οι εικόνες και τα διαγράμματα που εμφανίζονται σε κάθε έργο είναι αποτέλεσμα των πολλών δημιουργικών συζητήσεων και εποικοδομητικών σχολίων μεταξύ όλων των μερών που συμμετείχαν στο εργαστήριο. Αυτό το πεδίο της κοινής εμπειρίας και παραγωγής έδωσε κίνητρο στους φοιτητές να αναπτύξουν και να παρουσιάσουν δυναμικά αρχιτεκτονικά οράματα για το δομημένο τοπίο της Κύπρου, ορισμένα εκ των οποίων μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλες άλλους τόπους με ανάλογες συνθήκες. Η σειρά των έργων εισάγει πρωτότυπες ιδέες, οι οποίες επανεξετάζουν, ανασχεδιάζουν, αναμορφώνουν, επαναχρησιμοποιούν και αναζωογονούν υφιστάμενες καταστάσεις και δομημένα περιβάλλοντα, προωθώντας ρεαλιστικές, ουτοπικές, προκλητικές ή ακόμη και αναπάντεχες απαντήσεις για κοινά εδάφη που σχετίζονται με τον τουρισμό και την αστικοποίηση.

Έργα, όπως το _STRETCH MARKS, το ALL EXCLUSIVE HOTEL, το 4 H(OUR) PEOPLE και το MAGIC BOX, αποπειρούνται να δημιουργήσουν νέες εμπειρίες στην πόλη, μέσω μιας μεταρρυθμιστικής εισβολής του τουρισμού στον αστικό ιστό. Το STRAWBERRY TOURS FOREVER, το LOST IN CYPRUS, το TOURIST SCHOOL AND FLAVOURS NETWORK και το ARMYTOURISM  προτείνουν την αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών μέσω της ενεργοποίησης των γεωργικών δραστηριοτήτων και των τοπικών εθίμων, τα οποία έχουν χαθεί στο χρόνο, κυρίως κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Το MIND THE GAP / BIKE THE GAP, το TOURING CONTAINERS και το TOURISM–INDUSTRY– ARCHAEOLOGY προτείνουν την εγκατάσταση δικτύων για την ενδυνάμωση του ομογενοποιημένου χώρου σε εθνικό επίπεδο. Ουτοπικά σχέδια όπως το URBAN BIO–EXCHANGE, το PAFOS EXTREME και το RE–FORMATTING TOURISM παρέχουν εναλλακτικές ματιές σε έννοιες αειφορίας και ανακύκλωσης.

Εν κατακλείδι, τα δεκατέσσερα επιλεγμένα έργα που παρουσιάζονται στο Κυπριακό περίπτερο συνθέτουν ένα πολύχρωμο μωσαϊκό από φρέσκιες ιδέες, με σκοπό την αντιμετώπιση βασικών χωροταξικών και πολιτιστικών ζητημάτων της χώρας, ορισμένα από τα οποία είναι παγκόσμια. Το γεγονός ότι αυτές οι προτάσεις σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν από νέους ανθρώπους μέσα από μια διαδικασία επικοινωνίας και ανταλλαγής αφήνει υποσχέσεις για το μέλλον της αρχιτεκτονικής και της κοινωνίας.

Η προετοιμασία της εγκατάστασης που παρουσιάζεται στο Κυπριακό Περίπτερο είναι ακόμη ένα προϊόν κοινού εδάφους δράσης. Διάφοροι τεχνίτες κλήθηκαν να συνεργαστούν μαζί μας για την παραγωγή ειδικών κατασκευών που αποτελούν το σύνθετο σκηνικό της εγκατάστασης στο χώρο. Ξύλινες και μεταλλικές κατασκευές, εξειδικευμένα εξαρτήματα από αλουμίνιο και μεταποιημένα έπιπλα, ετοιμάστηκαν από ειδικευμένους ντόπιους κατασκευαστές μέσα από μια συμμετοχική διαδικασία διαλόγου μεταξύ αρχιτέκτονα και κατασκευαστή όπου οι παραδοσιακοί ρόλοι αναμίχθηκαν. Η τεχνογνωσία, ο σχεδιασμός και η θεωρητική προσέγγιση συνέπραξαν σε αρμονική ισορροπία για την παραγωγή ενός, κατά γενική ομολογία των επισκεπτών, υψηλής ποιότητας αποτελέσματος τόσο από τεχνικής όσο και από αισθητικής απόψεως. Η σχεδιαστική προσέγγιση και η διαδικασία κατασκευής των ξαπλώστρων που παρουσιάζονται στο περίπτερο, αντανακλά τη γενική στρατηγική μεταποίησης, επέκτασης, διαφοροποίησης μιας υφιστάμενης κατασκευής για ανταπόκριση στις νέες απαιτήσεις, που αποτελεί και το κεντρικό θέμα του REVISIT – customizing tourism.

Φέτος, δόθηκε ιδιαίτερη σημασία και στην επιμέλεια του καταλόγου. Η έκδοση που ετοιμάσαμε για την Κυπριακή Συμμετοχή στη 13^η Μπιενάλε αποτέλεσε την αφορμή για την ετοιμασία ενός βιβλίου με πλούσια δομή και περιεχόμενο σχετικά με το θέμα της συμμετοχής, το οποίο στοχεύουμε να συμβάλει στο γενικότερο στόχο που θέσαμε, να ξεκινήσει ένας διάλογος μεταξύ των ιδίων των αρχιτεκτόνων, αλλά και των αρχιτεκτόνων με άλλους φορείς, σχετικά με τη διαμόρφωση και την πολύπλευρη αξιοποίηση των τουριστικών υποδομών στην Κύπρο λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο το οικονομικό, αλλά και το κοινωνικό συμφέρον.

Για το λόγο αυτό θεωρήσαμε ιδιαίτερα σημαντικό να συμπεριληφθούν στον κατάλογο οι αρχιτεκτονικές προτάσεις των φοιτητών σχετικά με το θέμα της Κυπριακής Συμμετοχής, οι οποίες μπορούν να διευρύνουν τους ορίζοντες των αντιλήψεων και των προσδοκιών που έχουν διαμορφωθεί για τον Τουρισμό στην Κύπρο και να δώσουν το έναυσμα για εποικοδομητικές συζητήσεις περί της διαμόρφωσης του χώρου. Επιπλέον, συμπεριλάβαμε μια σειρά από αναλύσεις και προτάσεις από συνάδελφους αρχιτέκτονες και ερευνητές από τον τουριστικό κλάδο σχετικά με τον Τουρισμό στην Κύπρο και στο εξωτερικό, που ετοιμάστηκαν ειδικά για τους σκοπούς αυτής της έκδοσης. Ο Μιχάλης Σιούλας, ο Αλέξης Σαβεριάδης και ο Προκόπης Χρήστου, ο Νεκτάριος Κεφαλογιάννης, ο Βύρων Ιωάννου, η Στέλλα Μιχαήλ, ο Χρήστος Παπαστεργίου και η Χριστιάνα Ιωάννου, συνέταξαν δοκίμια και άρθρα τα οποία εξετάζουν το θέμα πολύπλευρα και συνθέτουν ένα πολύπλευρο θεωρητικό υπόβαθρο που μπορεί να αποτελέσει αφορμή για σχετικές έρευνες και προτάσεις μελλοντικά.

Διαδικασία κατασκευής των κουτιών θέασης, © ΝΟΑ

Διαδικασία στησίματος της έκθεσης στην Arsenale, © ΝΟΑ

Διαδικασία στησίματος της έκθεσης στην Arsenale, © ΝΟΑ

Διαδικασία κατασκευής των μηχανισμών, © ΝΟΑ

Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΜΠΙΕΝΑΛΕ

Είναι ελάχιστες οι φορές που ένας αρχιτέκτονας στη διάρκεια της πορείας του έχει την ευκαιρία να δει ένα έργο του να πραγματοποιείται σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Με την επιλογή μας από την Οργανωτική Επιτροπή της Μπιενάλε να επιμεληθούμε την Κυπριακή Συμμετοχή είχαμε την τύχη να βρεθούμε σε αυτή τη θέση. Όλη η διαδρομή της προετοιμασίας της Συμμετοχής μέχρι και τα εγκαίνια του Περιπτέρου, ήταν για εμάς ένα ενδιαφέρον ταξίδι στον κόσμο των ιδεών αλλά και τον υλικό προκειμένου να παραδώσουμε στα χέρια του κοινού ένα σημαντικό έργο με ουσιαστική αρχιτεκτονική υπόσταση. Στη διάρκεια των πέντε μηνών της διαδικασίας προετοιμασίας, σε διαφορετικές φάσεις, είχαμε την τύχη να μοιραστούμε αυτό το όραμα και την εμπειρία με ανθρώπους από διαφορετικά πεδία που συνέβαλαν με το δικό τους τρόπο στην υλοποίηση του REVISIT – customizing tourism. Θεωρούμε ότι αυτή η Συμμετοχή είναι προϊόν συλλογικής προσπάθειας και ευχαριστούμε θερμά όλους τους συντελεστές. Σκοπός μας ήταν η δημιουργία μιας συλλογικής πλατφόρμας επικοινωνίας -κοινού εδάφους- προς διερεύνηση του καίριου ζητήματος του Τουρισμού για τη χώρα μας. Η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής αποτέλεσε μια στάση στο ταξίδι με προορισμό την ουσιαστική επίδραση των αρχιτεκτόνων στα δρώμενα που αφορούν τη διαμόρφωση του δομημένου τοπίου στην Κύπρο.

Καθώς η Κυπριακή Συμμετοχή είχε την τύχη φέτος να έχει το Περίπτερο της στο Αρσενάλε, έναν από τους δυο κύριους χώρους της διεθνούς έκθεσης, έτυχε μεγάλης προβολής από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης που ασχολούνται με την αρχιτεκτονική και τον πολιτισμό, καθώς και να δεχθεί χιλιάδες επισκέπτες τόσο αρχιτέκτονες και ακαδημαϊκούς από τον χώρο της αρχιτεκτονικής, όσο και φίλους των τεχνών. Βλέποντας από κοντά τον αντίκτυπο της παρουσίας του Κυπριακού Περιπτέρου στην έκθεση, όπως επίσης και τις ευκαιρίες που ανοίγονται για επαφές και προβολή στο εξωτερικό, πιστεύουμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να θεσμοθετηθεί στο εσωτερικό της χώρας, η Κυπριακή Συμμετοχή στη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής και να στηθούν οι δομές και οι διαδικασίες εκείνες οι οποίες θα εξασφαλίζουν όσο το δυνατόν περισσότερα εφόδια στους εκάστοτε επιμελητές για όσο το δυνατόν αξιολογότερη εκπροσώπηση της Κυπριακής Αρχιτεκτονικής στο διεθνές στερέωμα, κάτι που αναμφισβήτητα προσφέρει η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

Δοκιμάζοντας την ξαπλώστρα, © ΝΟΑ

13^η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ LA BIENNALE DI VENEZIA

ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΥΠΡΟΥ_REVISIT – customizing tourism

Επιμελητές:

Χάρης Χριστοδούλου – αρχιτέκτονας

Σπύρος Θ. Σπύρου – αρχιτέκτονας

Βοηθοί Επιμελητές:

Αγγέλα Ζησιμοπούλου – αρχιτέκτονας

Simon Kramer Vrscaj – αρχιτέκτονας

Μάρθα Κρασάρη – διακοσμήτρια εσωτερικού χώρου

Επίτροπος:

Πέτρος Δυμιώτης – Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού

Βοηθοί Επίτροποι:

Αγγέλα Σκορδή – αρχιτέκτονας

Roscianach Habibi Minelli

Οργανωτική Επιτροπή:

Χρίστος Χατζηχρίστος – συντονιστής

Αιμίλιος Μιχαήλ – εκπρόσωπος οργανώσεων

Βέρα Ευθυμίου Παρλαλίδου – εκπρόσωπος οργανώσεων

Ντίνος Σιακαλλής – εκπρόσωπος οργανώσεων

Χρύσανθος Πισσαρίδης – εκπρόσωπος οργανώσεων

Οδυσσέας Κοντοβούρκης – Πανεπιστήμιο Κύρπου

Νάσω Χρυσοχού – Πανεπιστήμιο Frederick

Γεώργιος Αρτόπουλος – Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου

Πέτρος Δυμιώτης – Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Συντονιστές Εργαστηρίου – Ακαδημαϊκό Προσωπικό:

Πανεπιστημίου Κύπρου:

Ανδρέας Σαββίδης, Τερέζα Τούρβα

Πανεπιστημίου Λευκωσίας:

Γιώργος Χατζηχρίστου, Αγγέλα Πέτρου

ΠανεπιστημίουFrederick:

Γρηγόρης Καλνής, Στέλλα Μιχαήλ

Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου:

Δημήτρης Αντωνίου

Συμμετέχοντες:

Φοιτητές του Πανεπιστημίου Κύπρου:

Κωνσταντίνα Αγρότη, Δέσπω Αναγιωτού, Γλυκερία Αναξαγόρου, Μελίνα Αντωνίου, Γιώργος Κυριαζής, Ιφιγένεια Νεοφύτου, Μαρία Προδρόμου, Μαρία Προκοπίου, Μαρία Πρώτου, Χρυστάλλα Ψαθίτη

Φοιτητές του Πανεπιστημίου Λευκωσίας:

Λευκή Χαραλάμπους, Γιάννα Χατζηκωστή, Μαρίνος Κυριάκου, Γιώτα Κυριάκου, Ευγένιος Βασιλείου, Chrysanthos Yiakubiv, Έλλη Μπαλαμπανίδου, Στέφανη Ζάβαλλη, Eugenios Zozulya

Φοιτητές του Πανεπιστημίου Frederick:

Ελένη Χριστοδούλου, Ελένη Φλουρή, Γιώργος Γιασεμής, Παναγιώτα Κάσια, Γεωργία Παχίτη, Αυγή Περικλέους, Παυλίνα Πλάτωνος

Φοιτητές του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου:

Γιώργος Μπόζης-Τζεζής, Γιάννης Γεωργίου, Ιωακείμ Λιασσίδης, Χρήστος Παλατές, Ευάγγελος Θεοφάνους, Κωνσταντίνος Τσιαρκέζος

Δείτε τον κατάλογο της συμμετοχής / See the catalogue of the participation