Image Image Image Image Image Image Image Image Image Image
Scroll to top

Top

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

του Ζήνωνα Σιερεπεκλή, Αρχιτέκτονα

Αναδημοσίευση*

 

Πόλυς Μιχαηλίδης - Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας © Ζήνων Σιερεπεκλής

Πόλυς Μιχαηλίδης – Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας © Ζήνων Σιερεπεκλής

* Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί περίληψη έρευνας και παρουσίασης που ο συγγραφέας έκανε στα πλαίσια σεμιναρίου για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική στην Κύπρο το Νοέμβριο του 1996. Το αρχικό κείμενο κατατέθηκε κατόπιν προσκλήσως και στο 10ο Συνέδριο Ελλήνων Αρχιτεκτόνων που έγινε στο Ζάππειο το Δεκέμβρη του 1999. Περίληψη του αρχικού κειμένου έχει δημοσιευθεί και στο τεύχος “Μαθαίνοντας από την κληρονομιά του Μοντέρνου” που εκδόθηκε στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τις ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ για το έτος 2009.

 

Το κίνημα του μοντέρνου στην αρχιτεκτονική ήταν μια εκρηκτική αναζήτηση της νεωτερικότητας και η πιο σημαντική δύναμη επαναπροσδιορισμού της αρχιτεκτονικής και της τέχνης σε ολόκληρη την Ευρώπη κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Αποτελεί στις μέρες μας ένα σημαντικό κεφάλαιο πολιτιστικής κληρονομιάς και είναι μια ζώσα παράδοση που συμβάλλει ενεργά στη θεωρία και στην πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού του σήμερα.

Στη περίοδο από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έως το 1960 θεμελιώνεται η σύγχρονη (μοντέρνα) αρχιτεκτονική στην Κύπρο.

Νέοι Αρχιτέκτονες, όχι περισσότεροι από μια τριανταριά, που όλοι έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, πραγματοποιούν ένα πολυσήμαντο και καθαρά μοντέρνο Αρχιτεκτονικό Έργο. Κτίσματα αξιόλογα, που ως σήμερα διατηρούν αναλλοίωτη την πρωτοποριακή τους έκφραση αποτελούν τον καρπό αυτής της περιόδου.

Πρέπει να τονίσουμε ευθύς εξαρχής ότι σοβαρές προσπάθειες προς την κατεύθυνση μιας «ελληνικής» ή και «κυπριακής» αρχιτεκτονικής δεν υπήρξαν κατά την περίοδο εκείνη. Δεν καταμαρτυρείται ούτε από την κτισμένη αρχιτεκτονική αλλ’ ούτε από κείμενα ή ομιλίες της εποχής ότι απασχολούσε τους Κύπριους αρχιτέκτονες ο προβληματισμός για τη δημιουργία μιας αρχιτεκτονικής με αναφορά στην παράδοση. Οι έννοιες τοπικό-μοντέρνο και η αντίθεση που αυτές προκαλούν φαίνεται να μην ήταν στην ημερήσια διάταξη των νέων αρχιτεκτόνων της εποχής.

Δυο φωτεινές προσωπικότητες ξεχωρίζουν την εποχή αυτή: ο Πόλυς Μιχαηλίδης και ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης. Με το έργο τους γράφουν τις πρώτες σελίδες της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στην Κύπρο. Σήμερα αναγνωρίζονται καθολικά ως οι «πατέρες» της μοντέρνας αρχιτεκτονικής της Κύπρου και αποτελούν κορυφαίες στιγμές στην πορεία της σύγχρονης πολιτιστικής μας παραδόσεως. Αναφέρουμε μερικά κτισμένα παραδείγματα από το έργο τους.

Το σπίτι του ζωγράφου Θεόδοτου Κάνθου, έργο του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη και το οίκημα της Ένωσης Νέων Τραστ, έργο του Πόλυ Μιχαηλίδη. Και τα δυο αυτά έργα αποτελούν λαμπρά παραδείγματα αρχιτεκτονικής μοντέρνου προσανατολισμού με γραφή καθαρή και εντελώς καινούργια για τα μέχρι τότε κυπριακά δεδομένα.

Πόλυς Μιχαηλίδης - Κτίριο Ένωσης Νέων Τραστ © Ζήνων Σιερεπεκλής

Πόλυς Μιχαηλίδης – Κτίριο Ένωσης Νέων Τραστ © Ζήνων Σιερεπεκλής

Άλλα παραδείγματα από τα πρώτα προπολεμικά έργα του Πόλυ Μιχαηλίδη είναι το Ορφανοτροφείο (σήμερα Γυμνάσιο, απέναντι από το οίκημα του ΑΠΟΕΛ) και το παλιό Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Μερικά από τα μεταπολεμικά του έργα είναι τα Κεντρικά γραφεία της ΑΗΚ, το κτήριο Μαγκλή, το οίκημα της Ένωσης Νέων Τραστ καθώς και αρκετές ιδιωτικές κατοικίες.

Το οίκημα της Ένωσης Νέων Τραστ είναι το τελευταίο έργο του, το οποίο μάλιστα ολοκληρώθηκε λίγους μήνες πριν το θάνατό του, το Φεβρουάριο του 1960. Αποτελεί κατά τη γνώμη μου, ένα από τα καθαρότερα και κομψότερα δείγματα αρχιτεκτονικής γραφής του τόπου μας. Η ανάλαφρη όψη του, η διαφάνεια και τα πλήρη, η χωρική διαστολή της εισόδου με το εξαϋλωμένο από το άπλετο φως του μεγάλου ανατολικού υαλοστασίου κλιμακοστάσιο καθώς και η έντεχνη χρήση των υλικών, κάνουν το έργο αυτό ένα αληθινό ποίημα. Με αναφορές «Λεκορπουζιανές» αλλά και «Μισβαντεροϊκές», αποτελεί το έργο αυτό μια δοξαστική προσέγγιση του μοντέρνου. Αν ο τελικός σκοπός της αρχιτεκτονικής είναι, όπως υποστηρίζει ο Π. Μιχελής, «η απεριόριστη συγκίνηση» τότε το έργο αυτό τον έχει πετύχει. Η ενότητα μορφής και περιεχομένου σε κάνει από την πρώτη στιγμή να διαισθάνεσαι το λόγο του και την αλήθεια της αρχιτεκτονικής του.

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης - Οικία Θεόδοτου Κάνθου © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης – Οικία Θεόδοτου Κάνθου © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης - Οικία Θεόδοτου Κάνθου © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης – Οικία Θεόδοτου Κάνθου © Ζήνων Σιερεπεκλής

Ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης ξεκίνησε την παραγωγική του πορεία στο δρόμο της Αρχιτεκτονικής αμέσως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Άρχισε τις σπουδές του πριν απ’ αυτόν αλλά αναγκάστηκε να διακόψει για να συνεχίσει μετά το τέλος του. Παρθενικό του έργο είναι το σπίτι του ζωγράφου και στενού του φίλου Θεόδοτου Κάνθου. Το έργο αυτό αποτελεί ίσως το πρώτο αρχιτεκτονικό παράδειγμα που υιοθετεί κατά τρόπο ολικό τις αρχές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Σ’ αυτό το σπίτι ο Νεοπτόλεμος, παρά το νεαρό της ηλικίας του, εφαρμόζει κατά τρόπο εντυπωσιακό όλα τα νεωτερικά στοιχεία του μοντέρνου κινήματος: λειτουργικός διαχωρισμός χώρων ζωής, εργασίας και ανάπαυσης, συνδυασμός περιβάλλοντος και εσωτερικού χώρου, νεοπλαστική και ελεύθερη άποψη της συνθέσεως τόσο σε κάτοψη όσο και σε τομή, ορθολογιστική χρήση των υλικών, διαλεκτική επίλυση των αντιθέσεων μέσα-έξω, πάνω-κάτω, ανοικτού-κλειστού, καλυμμένου-ακάλυπτου, αποτελούν τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο αρχιτέκτονας.

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης - λεπτομέρεια εισόδου πολυκατοικίας Αλεξάνδρου Δημητρίου © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης – λεπτομέρεια εισόδου πολυκατοικίας Αλεξάνδρου Δημητρίου © Ζήνων Σιερεπεκλής

Ο Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης φανερώνει γρήγορα το ταλέντο του και από τα πρώτα του βήματα αποδεικνύεται ένας ώριμος και μεγάλος συνθέτης. Παράλληλα με τα δημόσιας χρήσεως έργα του έχει πραγματοποιήσει δεκάδες ιδιωτικές κατοικίες, μερικές από τις οποίες αποτελούν λαμπρά δείγματα προσωπικής έκφρασης και γραφής. Η πολυκατοικία Δημητρίου στη Λευκωσία είναι μια αδιάψευστη μαρτυρία της απόλυτης συνάφειας μεταξύ αρχιτεκτονικής και μηχανικής. Ένα λαμπρό μάθημα για τη σημασία της κατασκευής στην αρχιτεκτονική. Αρχιτεκτονική δεν είναι ό,τι φαίνεται αλλά ό,τι υπάρχει. «Φαίνεσθαι και είναι» αποτελούν στο έργο του Νεοπτόλεμου ένα και το αυτό. Η «καλή» μορφή εδώ είναι η φανέρωση της κατασκευής. Το σπίτι του αρχιτέκτονα, είναι μια πνευματική όαση στις όχθες του Πεδιαίου. Μια ελπίδα αλλά και πρόκληση για όλους μας. Το αντίδωρο του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη στη ζωή που τον προίκισε με τόσο ταλέντο.

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης - Κατοικία Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης – Κατοικία Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης - Κατοικία Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης – Κατοικία Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης - Κατοικία Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη © Ζήνων Σιερεπεκλής

Νεοπτόλεμος Μιχαηλίδης – Κατοικία Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη © Ζήνων Σιερεπεκλής

Έργα της ίδιας εποχής άλλων αρχιτεκτόνων που σηματοδοτούν την ίδια θέληση για μοντέρνα αρχιτεκτονική είναι το Δημοτικό Σχολείο Λυκαβηττού και το Γυμνάσιο Θηλέων Παλλουριωτίσσης, του Δημήτρη Θυμόπουλου. Το Δημοτικό Σχολείο Λυκαβηττού αποτελεί το θεμέλιο λίθο για μια νέα αντίληψη στη Σχολική Αρχιτεκτονική. Είναι το έργο αυτό σταθμός αναφοράς για την πριν και για τη μετά το Θυμόπουλο σχολική αρχιτεκτονική. Το Γυμνάσιο Θηλέων Παλλουριώτισσας, αισθητικά άψογο, εκπέμπει πολυσήμαντα μηνύματα και αποδεικνύει ότι ο Θυμόπουλος είναι μια δυνατή πνευματική οντότητα στο χώρο της αρχιτεκτονικής. Δυστυχώς σήμερα, παραμορφωμένο από τις αψυχολόγητες επεμβάσεις, κυρίως αυτές που έγιναν για την αντισεισμική του αναβάθμιση, αποτελεί ένα θλιβερό έκτροπο.

Δημήτρης Θυμόπουλος - Παγκύπριο Γυμνάσιο Θηλέων στην Παλλουριώτισσα © Ζήνων Σιερεπεκλής

Δημήτρης Θυμόπουλος – Παγκύπριο Γυμνάσιο Θηλέων στην Παλλουριώτισσα © Ζήνων Σιερεπεκλής

Δημήτρης Θυμόπουλος - Παγκύπριο Γυμνάσιο Θηλέων στην Παλλουριώτισσα © Ζήνων Σιερεπεκλής

Δημήτρης Θυμόπουλος – Παγκύπριο Γυμνάσιο Θηλέων στην Παλλουριώτισσα © Ζήνων Σιερεπεκλής

Αρχιτέκτονας με σημαντικό έργο στην ίδια εποχή είναι ο Σταύρος Οικονόμου. Τα πρώτα του έργα- όλα σχεδόν στην κατεχόμενη Αμμόχωστο μια και τότε ήταν Δημοτικός Μηχανικός Αμμοχώστου, είναι τα Δημοτικά Λουτρά και η Σχολή Καλογραιών Αμμοχώστου.

Στο Δημοτικό Στάδιο Αμμοχώστου που αποτελεί ένα κομψοτέχνημα σύγχρονης αρχιτεκτονικής αποτολμάται, για πρώτη φορά στα χρονικά του οπλισμένου σκυροδέματος στην Κύπρο, πρόβολος 27 ποδιών.

Ο Σταύρος Οικονόμου μαζί με το Φώτη Κολακίδη πραγματοποιούν στη Λεμεσό το 1957 την πρώτη πολυώροφη πολυκατοικία, το γνωστό «Εφτάπατο». Ένα ακόμα κτήριο σταθμός είναι η πολυκατοικία «ΑΜΑΝΙ» στη Λευκωσία. Είναι η πρώτη πολυώροφη πολυκατοικία στην πρωτεύουσα και το πρώτο κτήριο με ανελκυστήρα. Αρχιτέκτονάς του ο Ανδρέας Φωτιάδης, υιός του Φώτου Φωτιάδη η συμβολή του οποίου στα προπολεμικά χρόνια υπήρξε περισσότερο από καθοριστική για το αστικό τοπίο της Λευκωσίας.

Τράιπ Γουέκμαν - Α΄ Τεχνική Σχολή Λευκωσία © Ζήνων Σιερεπεκλής

Τράιπ Γουέκμαν – Α΄ Τεχνική Σχολή Λευκωσία © Ζήνων Σιερεπεκλής

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ένα άλλο έργο της δεκαετίας του ’50, η Τεχνική Σχολή Λευκωσίας απέναντι από το ξενοδοχείο HILTON. Παρόλο που ο αρχιτέκτονας του έργου δεν είναι Κύπριος αλλά ο Άγγλος Τραϊπ Ουέκμαν το έργο του δεν παύει να είναι στολίδι στον αστικό ιστό της πρωτεύουσας, είναι ένα λαμπρό παράδειγμα ευαίσθητης δημιουργίας. Τόσο η χωροταξική οργάνωση, όσο και γενικά η αρχιτεκτονική σύνθεση μαρτυρούν ένα εξαιρετικό δημιουργό. Γραμμές, επιφάνειες, όγκοι, υλικά, κενά και πλήρη συνθέτουν μια εντυπωσιακή αρχιτεκτονική με μέτρο αλλά και ποιότητα.

Τράιπ Γουέκμαν - Α΄ Τεχνική Σχολή Λευκωσία © Ζήνων Σιερεπεκλής

Τράιπ Γουέκμαν – Α΄ Τεχνική Σχολή Λευκωσία © Ζήνων Σιερεπεκλής

Τράιπ Γουέκμαν - Α΄ Τεχνική Σχολή Λευκωσία © Ζήνων Σιερεπεκλής

Τράιπ Γουέκμαν – Α΄ Τεχνική Σχολή Λευκωσία © Ζήνων Σιερεπεκλής

Το πιο σημαντικό αρχιτεκτονικό γεγονός της εποχής ήταν ίσως ο πρώτος Παγκύπριος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός που διεξάχθηκε το 1950 με θέμα το Νέο Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο. Τα μέλη της Κριτικής Επιτροπής επιλέγηκαν μεταξύ των σημαντικότερων δασκάλων και θεωρητικών της αρχιτεκτονικής που διέθετε τότε η Ελλάδα: Μιχελής, Πικιώνης, Ορλάνδος, Κριεζής, Σωτηρίου, Σώχος, Κιτσίκης. Υποβλήθηκαν συνολικά εννέα μελέτες από αντίστοιχα Κυπριακά Αρχιτεκτονικά Γραφεία. Τα μέλη της Κριτικής Επιτροπής δεν συμφώνησαν ως προς την απονομή των βραβείων και διχασθέντα εξέδωσαν ουσιαστικά δυο αποφάσεις.

Η μεν πλειοψηφία αποτελούμενη από τους Ορλάνδο, Σωτηρίου, Κιτσίκη και Σώχο βράβευσαν τρεις μελέτες εξίσου με 2ο βραβείο. Τις μελέτες του Δ. Θυμόπουλου, Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη και Ρούσου & Περικλέους. Η σύσταση της επιτροπής προς τους τρεις βραβευθέντες ήταν να συνεργαστούν σε μια κοινή μελέτη. Οι υπόλοιποι της επιτροπής, δηλ. οι Πικιώνης, Μιχελής και Κριεζής εξέδωσαν «ιδιαίτερο πρακτικό» με αιτιολογική έκθεση και αξιολόγηση για κάθε μία από τις τρεις μελέτες και κατένειμαν τα βραβεία ως εξής: 1ο βραβείο στη μελέτη με ψευδώνυμο «κεφαλή του Χριστού» του Δ. Θυμόπουλου, 2ο βραβείο στο Νεοπτόλεμο Μιχαηλίδη, του οποίου η μελέτη έφερε το ψευδώνυμο «ΙΧΘΥΣ», και 3ο στη μελέτη «έμβλημα των Παλαιολόγων» των Ρούσου & Περικλέους.

Παρά την προσπάθεια των τριών καθηγητών της μειοψηφίας να κοινοποιηθεί το «ιδιαίτερο πρακτικό» στους βραβευθέντες, η Αρχιεπισκοπή ουδέποτε το έπραξε. Δύο χρόνια αργότερα, δημοσιεύεται στην εφημερίδα «ΤΟ ΕΘΝΟΣ» ότι ανετέθη στο Νομικό από την Ελλάδα η σύνταξη των σχεδίων για το νέο Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο.

Περιφρονώντας ουσιαστικά όχι μόνο την Κριτική Επιτροπή αλλά και τους βραβευθέντες και παρά τη δημόσια διαμαρτυρία των Θυμόπουλου – Μιχαηλίδη που με επιστολή τους στις 30 Μαΐου 1953 καταγγέλλουν τα τεκταινόμενα, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ’ αναθέτει τελικά το όλο έργο στο Νομικό, ο οποίος με τη βοήθεια (ως προς την επίβλεψη) των Ρούσου και Περικλέους, πραγματοποιεί το σημερινό Αρχιεπισκοπικό κτήριο.

Τα πιο πάνω διαδραματισθέντα είχαν αρνητική επίδραση για τα μελλοντικά δρώμενα της Αρχιτεκτονικής. Γιατί είναι φανερό, ακόμα και από μια πρώτη ματιά στις βραβευθείσες προτάσεις, ότι η απόρριψή τους από την Εθναρχική εξουσία οφειλόταν στο γεγονός ότι αυτές εξέφραζαν μια νέα, σύγχρονη και ελεύθερη αντίληψη περί αρχιτεκτονικής και ζωής. Οι μελέτες Θυμόπουλου και Μιχαηλίδη, αρνούμενες να υποταχθούν στη λογική μιας ψευδεπίγραφης αρχιτεκτονικής, αποτελούν κρυστάλλινες στάσεις του μοντερνισμού ακόμα και για ένα κατεξοχήν παραδοσιακό και συντηρητικό θεσμό όπως η εκκλησία. Με τις θαρραλέες προτάσεις τους οι δυο ταλαντούχοι αρχιτέκτονες άφησαν όχι μόνο παρακαταθήκες μιας πνευματικής κληρονομιάς, αλλά κυρίως ένα στίγμα ήθους. Όχι τυχαία βεβαίως μετά την ανέγερση του νέου κτηρίου άρχισαν να εμφανίζονται στον κυπριακό ορίζοντα οι πρώτες «νεο-μετα-βυζαντινές» αρχιτεκτονικές.

Μετά την πρώτη αυτή περίοδο αρχίζει μια νέα εποχή, εύφορη και ελεύθερη σχετικά, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η αυτοπεποίθηση και ο οραματισμός για μια καινούργια κοινωνία αυτόνομη και δημοκρατική. Είναι τα πρώτα χρόνια της Κυπριακής Ανεξαρτησίας. Εκτός από τον Πόλυ Μιχαηλίδη που αφήνει τα εγκόσμια στις αρχές του ’60 πολλοί από τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου συνεχίζουν ενεργώς την αρχιτεκτονική. Νέα ονόματα ενισχύουν την αρχιτεκτονική οικογένεια.

Στην περίοδο των πρώτων χρόνων της Ανεξαρτησίας μπορούμε να πούμε ότι κτίζεται ο κύριος κορμός της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στη Κύπρο. Ο ενθουσιασμός από την ανεξαρτησία απελευθερώνει δυνάμεις προς νέες δημιουργικές κατευθύνσεις.

Στα πλαίσια αυτής της αισιοδοξίας η πίστη για το καινούργιο κυριαρχεί σε τέτοιο βαθμό που κανείς δεν υποψιάζεται για παράδειγμα την αξία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και την ανάγκη προστασίας και διατήρησής της. Πολλά αρχοντικά και άλλα κτήρια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής κατεδαφίζονται, χωρίς δεύτερη σκέψη, για να δώσουν τη θέση τους στη νέα αρχιτεκτονική.

Νέα δημόσια κτήρια πάσης φύσεως, αλλά και ιδιωτικά, ανεγείρονται στις μεγάλες πόλεις της Κύπρου, αλλά πολλές φορές και στα χωριά. Στις πόλεις της Λευκωσίας, της Αμμοχώστου και της Λεμεσού αρχίζει σιγά-σιγά να μετασχηματίζεται το αστικό τοπίο και κυρίως ο οικοδομικός ορίζοντας. Είναι η περίοδος που αρχίζει να αναπτύσσει τη διαδρομή του το ψηλό κτήριο, οι πολυκατοικίες και τα δημόσια κτίρια.

Κάποιοι Αρχιτεκτονικοί Διαγωνισμοί δειλά-δειλά γεννούν τα πρώτα τους έργα. Αναφέρω ενδεικτικά το Υπουργείο Εργασίας, τη Δημοτική Αγορά στην Παλιά Λευκωσία και τα Επαρχιακά Δικαστήρια Λεμεσού.

Ζεμπύλας και Κυθρεώτης - Βιομηχανία "Απόλλων" © Ζήνων Σιερεπεκλής

Ζεμπύλας και Κυθρεώτης – Βιομηχανία “Απόλλων” © Ζήνων Σιερεπεκλής

Για πρώτη φορά στην περίοδο αυτή εκδηλώνεται το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον του Ελλαδικού χώρου για τα αρχιτεκτονικά πράγματα της Κύπρου. Αναφέρω το αφιέρωμα του περιοδικού «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ» (τεύχος 55, Φεβρουάριος 1966) που εκδίδει και διευθύνει ο Αντώνης Κιτσίκης. Στο τεύχος αυτό είναι δημοσιευμένα τα αντιπροσωπευτικότερα έργα της νέας εποχής. Όλα εκφράζουν το πνεύμα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και σηματοδοτούν την πίστη στο καινούργιο και νεωτερικό.

Σημαντικά έργα των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του ’60, έργα που εκφράζουν το νεωτερικό πνεύμα, είναι τα πρώτα κτήρια του Πεύκιου Γεωργιάδη που ως Αρχιτέκτονας τότε των Τεχνικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας πραγματώνει στη Λευκωσία, όπως το Διδασκαλικό Ταμιευτήριο στη Λεωφόρο Μακαρίου, το Μέγαρο Χατζησάββα και το Δημοτικό Σχολείο Δασούπολης. Το Διδασκαλικό Ταμιευτήριο είναι ένα από τα κομψότερα ψηλά κτήρια της εποχής. Η ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής του έκφρασης προκύπτει τόσο από το παιγνίδι των οριζοντίων φυγών που σηματοδοτούν οι ηλιοφράκτες, όσο και από την ανάλαφρη σκάλα διαφυγής, καθώς και τη διαμπερή στέψη που τείνει πραγματικά να αναλάβει το κτίσμα. Το Μέγαρο Χατζησάββα είναι συντεταγμένο στην ίδια συνθετική λογική και έχει τα ίδια χαρίσματα.

Ζεμπύλας και Κυθρεώτης - Βιομηχανία "Απόλλων" © Ζήνων Σιερεπεκλής

Ζεμπύλας και Κυθρεώτης – Βιομηχανία “Απόλλων” © Ζήνων Σιερεπεκλής

Άλλα αξιοσημείωτα κτήρια της εποχής είναι τα πρώτα έργα που έκαναν σε συνεργασία ο Τάκης Ζεμπύλας και ο Διομήδης Κυθραιώτης όπως το κτήριο επί της Αγίου Παύλου, το κτήριο των γραφείων της Ολυμπιακής Αεροπορίας, το εργοστάσιο «ΑΠΟΛΛΩΝ». Είναι σαφείς οι συνθετικές επιλογές σε όλα τα πιο πάνω παραδείγματα και το καθαρό, νεωτερικό πνεύμα που φέρουν. Ό,τι εντυπωσιάζει σήμερα σε αυτά τα έργα είναι κυρίως η συνεπής προσπάθεια για ένα αισθητικό αποτέλεσμα καθαρό και ειλικρινές. Οι επιλογές των υλικών, των κατασκευαστικών λεπτομερειών, του συσχετισμού κενού-πλήρους αποδεικνύονται καίριες και επιτυχείς.

Καλά δείγματα σύγχρονης αρχιτεκτονικής στην πρώτη δεκαετία της Κυπριακής ανεξαρτησίας έχουμε και από τους αδερφούς Ιάκωβο και Ανδρέα Φιλίππου. Ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα κτίσματά τους αποτελούν το κτήριο «Κουπάτι», το Παγκύπριο Γυμνάσιο Κύκκου καθώς και το κτήριο των γραφείων των αρχιτεκτόνων.

Και τα τέσσερα κτίσματα κινούνται σε μια ενιαία λογική, αυτή της έντονης προστασίας των υαλοπετασμάτων. Είναι ένα κοινό γνώρισμα της εποχής απόλυτα προσαρμοσμένο στην έντονη ηλιοφάνεια του νησιού. Το πλέγμα των οριζοντίων και κατακόρυφων αυτών στοιχείων που άλλες φορές περιτυλίγουν τον κύριο κορμό του κτίσματος και άλλες τον διακοσμούν με μεμονωμένα επαναλαμβανόμενα στοιχεία, είναι καθοριστικό της αρχιτεκτονικής έκφρασης και δεν επιτρέπει καμία αμφιβολία για την ιεράρχηση των συνθετικών επιλογών.

Ένα ακόμα κοινό χαρακτηριστικό της περιόδου είναι η χρήση του ανεπίχριστου σκυροδέματος. Το κτήριο των γραφείων αδελφών Φιλίππου, αν εξαιρέσει κανείς τις ελάχιστες επιχρισμένες επιφάνειες, είναι ολόκληρο μια δοξαστική αναφορά στο ανεπίχριστο σκυρόδεμα.

Σταύρος Οικονόμου - Σχολή Terra Santa Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Σταύρος Οικονόμου – Σχολή Terra Santa Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Τέσσερα ακόμα έργα της περιόδου αυτής χρήζουν ιδιαίτερης αναφοράς. Το πρώτο είναι η Σχολή Καλογραιών «TERRA SANTA» του Σταύρου Οικονόμου στη Λεμεσό του 1966. Το δεύτερο είναι το Περίπτερο στο Δημόσιο Κήπο Λεμεσού του Φοίβου Πολυδωρίδη και τα άλλα δύο είναι η πολυκατοικία Δημητρίου στη Λευκωσία του Νεοπτόλεμου Μιχαηλίδη και η κατοικία του ιδίου του αρχιτέκτονα.

Σταύρος Οικονόμου - Σχολή Terra Santa Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Σταύρος Οικονόμου – Σχολή Terra Santa Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Σταύρος Οικονόμου - Σχολή Terra Santa Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Σταύρος Οικονόμου – Σχολή Terra Santa Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Η σχολή «TERRA SANTA» είναι ένα συμπαγές τριώροφο «Π» του οποίου το εσωτερικό αίθριο «κλειδώνει» κυριολεκτικά η μεγάλη Α.Π.Χ.. Σεμνό αλλά και δυνατό το έργο αυτό χαρακτηρίζεται ως προς την εξωτερική έκφρασή του από μια πλούσια διάθεση γραμμών, όγκων και επιφανειών. Τόσο η κυματοειδής γραμμή της οροφής του «Π» που προβάλλεται πέραν της εξωτερικής τοιχοποιίας, όσο και η στέψη της Α.Π.Χ. με την σειραϊκή κυλινδρική μορφή φανερώνουν μια διάθεση εμπλουτισμού του αρχιτεκτονικού γλωσσολογίου. Συμπλήρωμα της διάθεσης αυτής είναι οι κεκλιμένοι κατακόρυφοι ηλιοφράκτες πάνω από τους οποίους προβάλλεται ο όγκος του τρίτου ορόφου. Από μία άλλη άποψη πρόκειται για μία κλασική αρχιτεκτονική σύνθεση με βάση-κορμό-στέψη, μόνο που υπάρχει μια αντιστροφή των παραδεδεγμένων. Η βάση εκφράζεται ανάλαφρη και ο κορμός βαρύς.

Φοίβος Πολυδωρίδης - Τουριστικό Περίπτερο Δημόσιου Κήπου Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Φοίβος Πολυδωρίδης – Τουριστικό Περίπτερο Δημόσιου Κήπου Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Το Περίπτερο στο Δημόσιο Κήπο Λεμεσού του Φοίβου Πολυδωρίδη αποτελεί ένα διαμάντι στο πάνεργο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στην Κύπρο. Δύο οριζόντιες πλάκες αναπεπταμένες στον αέρα, συνδεόμενες με ελαφρύ μεταλλικό φέροντα οργανισμό παραπέμπουν κατευθείαν στο Mies Van Der Rohe και στις αρχές που αυτός εισήγαγε στη μοντέρνα αρχιτεκτονική. Όμως ο Πολυδωρίδης υιοθετώντας τις αρχές του Mies δεν περιορίζεται σε αυτές αλλά με εκπληκτικό τρόπο τις ξεπερνά εισάγοντας στην όλη σύνθεση τέτοια ποιητικά στοιχεία που κάνουν το μικρό – μεγάλο αυτό έργο μοναδικό και ανεπανάληπτο. Σημειώνεται η απόλυτη ισορροπία που επιτυγχάνει το έργο σε σχέση με το άμεσο περιβάλλον του, η διαύγεια της υφής του, η κομψότητά του καθώς και η αισθητική του αρμονία. Η υπέρβαση του μονοσήμαντου καρτεσιανού συστήματος που επιχειρεί ο αρχιτέκτονας με την παρεμβολή καμπύλων και τεθλασμένων, τόσο στην κάτοψη όσο και στην τομή, κάνουν το όλο έργο όχι μόνο διαχρονικό αλλά και διατοπικό. Τα μορφολογικά και κατασκευαστικά του χαρακτηριστικά διατηρούν μέχρι σήμερα τις αιώνιες αξίες της αληθινής αρχιτεκτονικής έστω κι αν βέβηλα χέρια το έχουν πολλαπλά βιάσει τα τελευταία χρόνια.

Φοίβος Πολυδωρίδης - Τουριστικό Περίπτερο Δημόσιου Κήπου Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Φοίβος Πολυδωρίδης – Τουριστικό Περίπτερο Δημόσιου Κήπου Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Φοίβος Πολυδωρίδης - Τουριστικό Περίπτερο Δημόσιου Κήπου Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Φοίβος Πολυδωρίδης – Τουριστικό Περίπτερο Δημόσιου Κήπου Λεμεσού © Ζήνων Σιερεπεκλής

Δυστυχώς η τραγική αυτή αλήθεια ισχύει σχεδόν για όλα τα λαμπρά παραδείγματα που μνημόνευσα πιο πάνω. Στα δεκαεπτά χρόνια που πέρασαν από τότε που έχει ετοιμαστεί η έρευνα αυτή, δεν έγιναν ή και δεν πέτυχαν (οι) προσπάθειες για προστασία, συντήρηση και ανάδειξη τους. Ένα δυό μόνο από τα παραδείγματα που αναφέρονται ανωτέρω έτυχαν σεβασμού. Για τα περισσότερα δυστυχώς τόσο η αδράνεια του κόσμου των αρχιτεκτόνων όσο και η αδιαφορία των κρατικών υπηρεσιών καθώς και των λοιπών φορέων πολιτισμού δεν επέτρεψαν να εξασφαλιστούν εκείνα τα μέτρα που θα τα αναδείκνυαν ως πρεσβευτές του αισθητικού και κτιστού μας πολιτισμού.

 

Ζήνων Σιερεπεκλής

Αρχιτέκτονας, Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Click to access the login or register cheese