Αρχιτέκτονας/Συντονιστής: Κώστας Κουτσοφτίδης

Συνεργάτες: Αιμίλιος Κουτσοφτίδης

2013 | Πρόταση

Μαρί, Λεμεσός

ΓΕΝΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΠΕΡΙΟΧΗ Α-ΣΧΕΔΙΟΓΡΑΜΜΑΤΑ, © ΚΚ-ΕΚ

“ Ο Maurice Halbwachs εισήγαγε τον όρο «συλλογική μνήμη» για πρώτη φορά αναφέροντας ότι «η μνήμη δεν περιορίζεται στην ανάμνηση απλώς και ανάκληση του παρελθόντος, αλλά περιλαμβάνει ένα πλέγμα εξωτερικών προς το άτομο σχέσεων, μορφών και αντικειμένων που στηρίζουν, εξαντικειμενικεύουν και ενσαρκώνουν το «παρελθόν». Ο Halbwachs εννοεί τις κοινωνικές σχέσεις. «Τα άτομα είναι αυτά που θυμούνται, αλλά τα άτομα ως μέλη κάποιας κοινωνικής ομάδας.»

Η μνήμη για τον Halbwachs δεν αποτελεί αποθήκευση του παρελθόντος αλλά αναπλάθεται καθημερινά υπό την επήρεια του παρόντος. Η ατομική μνήμη αποτελεί σκοπιά της θεώρησης της συλλογικής μνήμης, η οποία επαναδημιουργείται στο παρόν. Έτσι, υπάρχει μια αέναη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην ατομική και τη συλλογική μνήμη. Πεδίο συνεύρεσης και αναφοράς μιας τέτοιας διαδικασίας μπορεί να θεωρηθεί ο χώρος. Η συλλογική μνήμη αναφέρεται πάντα σε κοινωνικά χωρικά πλαίσια. « Οι μνήμες μας είναι τοποθετημένες μέσα στους νοητικούς και υλικούς χώρους της ομάδας». Έτσι, ο Halbwachs ενώνει ουσιαστικά ατομική και συλλογική μνήμη θέτοντας τα κοινωνικά τους πλαίσια. Επισημαίνει ότι οι πράξεις των ατόμων προσανατολίζονται από τη συλλογική μνήμη, όπου η συλλογική μνήμη μεταφέρεται σ’ ένα χωροχρονικό περιβάλλον δράσης. Ο χώρος αποτελεί, λοιπόν, ένα από τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης. “ γράφει ο Κώστας Κυριακάκης.

Άρα, το μνημείο που καλούμαστε να προτείνουμε είναι ο χώρος μέσα απο τον οποίο η κοινωνία μας θα βιώνει, μέσα από την διακίνηση στο χώρο που πλάθεται στο τοπίο, την μνήμη εκείνων που χάθησαν κατά το γεγονός της έκρηξης των εμπορευματοκιβωτίων, αλλά και των γεγονότων που οδήγησαν στην καταστροφή.

ΓΕΝΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΠΕΡΙΟΧΗ Β-ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑ, © ΚΚ-ΕΚ

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

Τέσσερεις αρχές μας οδήγησαν στην αναζήτηση εκείνων των δεδομένων που προσφέρονται από το ίδιο το τοπίο για την σύνθεση που προτείνουμε:

• ANAΓΝΩΡΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Από τους κύριους άξονες κυκλοφορίας Α1 και Β1 το ντεπόζιτο δεσπόζει μέσα στο τοπίο, όπως και το φουγάρο του σταθμού παραγωγής ηλεκτρικού ενέργειας. Συνεπώς η τοποθέτηση του γλυπτού πάνω στο ντεπόζιτο μπορεί να θεωρηθεί αυτονόητη που άμεσα δημιουργεί ένα τοπόσημο-αναφορά στο χώρο επέμβασης, ορατό από όλες τις κατευθύνσεις, τόσο εκτός χώρου επέμβασης, όσο και από τους διάφορους χώρους που συνθέτουν την πρόταση. (ίδε διάγραμμα στην επόμενη σελίδα)

• ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ

Οι  υψομετρικές καμπύλες με υψόμετρο 78.00 και 76.00 είναι, αφ’ ενός τα κύρια υψόμετρα πρόσβασης από την κεντρική πύλη και αφ’ ετέρου τρίτο υψόμετρο 72.00, το επίπεδο της πιθανής επέμβασης που θα αφήνει τα δομημένα στοιχεία πακτωμένα στη πλαγιά του λόφου χωρίς ογκομετρικές εξάρσεις πάνω από τα κύρια υψόμετρα πρόσβασης. Οι ιστορικές αναφορές μέσα από τις οποίες εμπνευστήκαμε τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν το έργο: υπόσκαφες ταφές στις Μυκήνες, (ιδε σκίτσο στην επόμενη σελίδα) οι Τάφοι των Βασιλέων, ο «δρόμος» που τελούνταν οι πομπές.

• ΚΙΝΗΣΗ-ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ

Η κίνηση των πεζών προτείνεται σε δύο δίκτυα: το κύριο δίκτυο πρόσβασης προς το μπαλκόνι με τα κενοτάφια και το ιερό ή και το γλυπτό και το δευτερεύον δίκτυο πρόσβασης προς και από το γλυπτό ανάλογα με την βούληση του επισκέπτη. Η κίνηση καθορίστηκε από το σχήμα της υψομετρικής καμπύλης στο 76.00 που δείχνει να αγκαλιάζει το πλάτωμα στο επίπεδο του ντεπόζιτου.

• XΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ

Η σχέση του μνημείου με το τοπίο είναι άμεση αφού τα κενοτάφια και το ιερό τοποθετούνται βυθισμένα στη πλαγιά με ανοίγματα θέασης/στάσης προς το τοπίο που αποτελείται από τον κρατήρα, την θάλασσα, το φουγάρο του σταθμού και την περιοχή Β. Η διαδρομή συνδέει τα κενοτάφια με το ιερό στο τέλος της.

ΚΑΤΟΨΗ ΕΠΙΠΕΔΟΥ 72.00, © ΚΚ-ΕΚ

AΡΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΑΣ

Η εμπειρία του επισκέπτη αρχίζει ήδη από την Κεντρική πύλη από την οποία το γλυπτό δεσπόζει λόγω χωροθέτησης πάνω στο ντεπόζιτο. Ανηφορίζοντας τον δρόμο πρόσβασης φτάνει στο πρώτο μεγάλο πλάτωμα που ορίζεται από το φυσικό τοπίο. Στο σημείο αυτό ορίζονται οι δύο πορείες, η κύρια πρόσβαση η οποία οδηγεί κάτω στη διαδρομή με τα κενοτάφια και το ιερό μέσω του «δρόμου» και την δευτερεύουσα η οποία οδηγεί στο γλυπτό και το ιερό. Στη πρώτη διαδρομή προσφέρεται  για σημειακή σκίαση αλλά και στάση/θέαση αναλόγως του σημείου με εναλλαγή του ανοικτού με το κλειστό που προκύπτει μέσα από την γραμμική τοποθέτηση των κενοταφίων μέχρι το ιερό. Η ενσωμάτωση των κενοταφίων στη πλαγιά και η αμεσότητα τους με την θέα προς την θάλασσα αλλά και την περιοχή Β με τον κρατήρα δύναται να δημιουργήσει ένα «περίπατο μνήμης» αλλά και τιμής προς όλους εκείνους που θυσιάστηκαν εκείνη την μέρα.

Στην κατάληξη τους οι δύο διαδρομές φτάνουν στο υπαίθριο ιερό, το οποίο ονομάσαμε η «Παναγία των Βράχων» αφού συμβολικά όσοι αψηφούν τον θάνατο μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι. Η Παναγία σαν θρησκευτικό σύμβολο είναι και παραμένει Μητέρα όλων μας και σ’ αυτή θα θέλαμε να αφιερώσουμε τον ιερό αυτό χώρο.

«Θαμμένο» στο φυσικό τοπίο και με άμεση σχέση με τον κρατήρα, το ιερό φωτίζεται από την περιμετρική διαδρομή με φυσικό τρόπο. Γύρωθεν του ιερού προσφέρεται γενναιόδωρος χώρος που μπορεί να φιλοξενήσει αρκετό κόσμο την μέρα του τρισάγιου,την στρατιωτική πομπή και την φιλαρμονική. O κρατήρας παραμένει ως έχει και φυτεύεται με μεσημβριάνθεμα ( «μαλλί της Παναγίας» ) για να σταματήσει την διάβρωση του και να παραμείνει σαν ένδειξη της δύναμης της έκρηξης. Τα θραύσματα ή και τεκμήρια τοποθετούνται στον πυθμένα σαν στοιχεία υπενθύμισης της έκρηξης.

ΚΑΤΟΨΗ ΕΠΙΠΕΔΟΥ 76.00, © ΚΚ-ΕΚ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

Η σύνταξη μιας αρχιτεκτονικής σύνθεσης ξεκινά σχεδόν πάντα από την αναγνώριση των δεδομένων που προσφέρονται στον χώρο/τοπίο, είτε αυτό είναι αστικό, είτε φυσικό. Στη προκείμενη περίπτωση τα στοιχεία που βοήθησαν στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είναι η μορφολογία του εδάφους, η θέση του ντεποζίτου, ο κρατήρας φουγάρο της ΑΗΚ και η θάλασσα.

Το τοπίο χαρακτηρίζεται από ένα ξηρό και σχεδόν άγονο έδαφος με χαμηλή βλάστηση κοινότυπη σε τέτοια εδάφη της γύρω περιοχής.

Πρόθεση μας ήταν εξ’αρχής οι οποιεσδήποτε κατασκευές, κενοτάφια και ιερό να μην επιβληθούν στο τοπίο αλλά να ενσωματωθούν σ’αυτό.

Έτσι αναζητήσαμε το υψόμετρο εκείνο που φαινόταν το πιο δόκιμο για την τοποθέτηση των χώρων αυτών οι οποίοι συνδέονται με δύο κινήσεις-διαδρομές για τους πεζούς. Στη κίνηση αυτή ο επισκέπτης συναισθάνεται τόσο το χαμό και τον πόνο των συνανθρώπων μας μέσα από την χωροαισθητήρια περιδιάβαση  του, αφομοιώνει την δύναμη της έκρηξης αγναντεύοντας από τα διάφορα μπαλκόνια-στάσεις, σημεία θέασης του κρατήρα που δημιουργήθηκε από την ανατίναξη των εμπορευματοκιβωτίων. Διαλογίζεται με τα στοιχεία της φύσης σε χώρους σκιερούς και δροσερούς όταν ο ανελέητος μας ήλιος λάμπει μεσούρανα και αναλογίζεται, θυμάται, θυμώνει, λυπάται και στενοχωρείται για τον χαμό αυτών των ανθρώπων. Η ατομική μνήμη συντηρείται μέσα από την ύπαρξη-αναφορά των ονομάτων σαν υπενθύμιση της συλλογικής μνήμης της κοινωνίας μας.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ, © ΚΚ-ΕΚ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΓΛΥΠΤΟΥ

Πετώντας κάθε περιγραφικό και περιττό στοιχείο ,ασχοληθήκαμε με την απόδοση της έκφρασης του πόνου και του θανάτου.

Μορφές ψηλόλιγνες και εξαϋλωμένες εντελώς συμβολικές από τις οποίες έχουμε αφαιρέσει καθετί το περιττό, επιβάλλονται στο χώρο όχι με το μέγεθος αλλά με την αέρινη κίνηση τους και την ουσιαστική χωρίς μελοδραματισμούς προσέγγιση του θέματος.

Μεταφέροντας την έννοια της ομόψυχης ενότητας των ατόμων, μια πράξη μνήμης μέσα σε μιά κόλαση πυρός.

Τα μέσα λιτά χωρίς καμία εκζήτηση. Το σκουριασμένο μέταλλο, το κενό το πλήρες, ο χώρος και ο μη χώρος, ο πεπερασμένος και ο άπειρος, αυτός που ορίζεται από τις φιγούρες και προεκτείνεται μέσα από την πράξη μιας επιθανάτιας πορείας.

Οι ανθρώπινες φιγούρες όπως και κάθε αντικείμενο εκ των πραγμάτων υπόκειται στη φθορά του χρόνου. Σε αυτό το έργο όχι μόνο προκαλούμε την οξείδωση του μετάλλου αλλά επιστρατεύουμε και τη σκουριά.

Η αναφορά στ’ ολοκαύτωμα είναι πια όχι μεταφορική αλλά κυριολεκτική.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΕΙΔΟΔΟΥ, © ΚΚ

ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Λόγω του περιορισμένου προϋπολογισμού αποφασίσαμε να περιορίσουμε την  χρήση υλικών χρησιμοποιώντας είτε τα υφιστάμενα χώματα που προκύπτουν από τις εκσκαφές για να δημιουργήσουμε την νέα τοπογραφία, είτε βράχους και πέτρες της περιοχής ώστε η μοναδική πινελιά στο τοπίο που προτείνεται να είναι η οξειδωμένη λαμαρίνα των κενοταφίων και του γλυπτού.

Οι τοίχοι αντιστήριξης είναι από πέτρες σε μεταλλικό πλέγμα ή από πέτρες πακτωμένες σε  χώμα που ακολουθούν την κλίση του εδάφους, όπως  οι ράμπες.

Αλλού όπως η σήραγγα και η κατασκευή του ιερού είναι από μπετόν με επιτηδευμένες ατέλειες.

Η πρόθεση μας είναι να δημιουργήσουμε ένα χώρο ο οποίος να φαίνεται                                    όσο το δυνατόν πιο “φυσικός” ώστε να προσδώσει στο έργο μια ποιητική διάθεση.

Το γλυπτό και τα κενοτάφια κατασκευάζονται  από οξειδωμένη λαμαρίνα.

Μεγάλες επιφάνειες καλύπτονται από συμπιεσμένο χώμα για σκοπούς “φυσικότητας” αλλά και κόστους. Η κατά το μέγιστο  δυνατόν λιγότεροι  συνδυασμοί υλικών που να φαίνονται ήδη ότι ο χρόνος πέρασε από πάνω τους ώστε

να εστιαστεί το ενδιαφέρον  μόνο στο ρόλο που ανταποκρίνεται η πρόταση δηλ την απόδοση τιμής σε όσους χάθηκαν τόσο άδικα.

ΚΕΝΟΤΑΦΙΟ ΔΙΔΥΜΩΝ, © ΚΚ

ΚΕΝΟΤΑΦΙΟ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΟΥ, © ΚΚ

ΙΕΡΟ, © ΚΚ