«ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ ΤΑ ΚΤΗΡΙΑ, ΟΤΑΝ ΓΕΡΑΣΟΥΝ;» – ΑΡΘΡΟ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
του Φειδία Παυλίδη
ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ – ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ: Το 2009 το Τμήμα Πολεοδομίας & Οικήσεως εξέδωσε ένα βιβλίο-κατάλογο με τίτλο «Μαθαίνοντας από την Κληρονομιά του Μοντέρνου». Ήταν μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής της Κύπρου (ακoλoύθησαν και άλλες καταγραφές, με πιο πρόσφατη τη λίστα του DocomomoCyprusμε 100 από τα σημαντικότερα μοντερνιστικά κτήρια της νήσου). Κατάφερα να εξασφαλίσω ένα αντίτυπο του καταλόγου της Πολεοδομίας και το φυλάω από τότε σαν ευαγγέλιο δίπλα από το κρεβάτι μου. Το βιβλίο-κατάλογος προτείνει μια σειρά από διαδρομές (αρχιτεκτονικούς περιπάτους) με σκοπό ο ενδιαφερόμενος να γνωρίσει τα πιο σημαντικά μοντερνιστικά κτήρια του νησιού. Είχα τότε σκεφτεί πως πέρα από τα εμβληματικά κτήρια του κυπριακού Μοντερνισμού, ή τα κτήρια τοπόσημα, ενδιαφέρον θα είχε να καταγραφούν και κάποιοι παρόμοιοι περίπατοι σε γειτονιές με λιγότερο αξιόλογα δείγματα Μοντερνισμού. Σε γειτονιές που κτίστηκαν κάπου ανάμεσα στο 1960 και το 1974 με τη λογική της «κηπούπολης», σε γειτονιές που κατάφεραν να κρατήσουν αναλλοίωτο το μοντερνιστικό τους χαρακτήρα και όπου, όχι τα επί μέρους καθεαυτά, αλλά το σύνολο και οι σχέσεις ανάμεσα στα επί μέρους έχουν μια κάποια αξία. Περπάτησα τότε με τη φωτογραφική μου μηχανή και εξερεύνησα γειτονιές στη Λευκωσία, όπως ο Άγιος Αντρέας, και δρόμους στη Λεμεσό, όπως η Εθνικής Αντιστάσεως, η Ρήγα Φεραίου, η οδός Ολυμπίων, η Ιωάννη Πολέμη ή η Μιχαήλ Παρίδη. Άλλοι δρόμοι με ιδιωτικές κατοικίες πραγματικά μοντερνιστικά διαμάντια και άλλοι με όχι τόσο λαμπρά δείγματα αρχιτεκτονικής, αλλά ζωντανές μαρτυρίες για το πού και πώς ζήσαμε ως αστικός πληθυσμός μετά την ανεξαρτησία. Παρατηρούσα τα σπίτια, αλλά και το δρόμο, τα πεζοδρόμια, την αμήχανη σχέση ανάμεσα στις κατοικίες (εκεί που τα «δέκα πόδια» του ενός συναντούν τα «δέκα πόδια» του διπλανού), καθώς και τα δέντρα κατά μήκος των δρόμων, αναπόσπαστο μέρος του συνόλου, τα πεύκα στον Άγιο Αντρέα, τις πασχαλιές στη Ρήγα Φεραίου ή τα φλάμπουαγια στη Μιχαήλ Παρίδη. Κάπου εκεί στη Ρήγα Φεραίου φωτογράφισα (τότε, το 2010) μια μάλλον εγκαταλελειμμένη (ίσως απλώς παραμελημένη) ιδιωτική κατοικία, την οποία θα φωτογράφιζα ξανά σε άλλες δύο φάσεις της πορείας της.
Κάπου εκεί στη Ρήγα Φεραίου φωτογράφισα μια μάλλον εγκαταλελειμμένη ιδιωτική κατοικία, την οποία θα φωτογράφιζα ξανά σε άλλες δύο φάσεις της πορείας της.
Μοντερνιστικές Κατοικίες επί της Ρήγα Φεραίου, στη Λεμεσό, © Φειδίας Παυλίδης, 2010
ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ – ΒΕΒΗΛΩΣΗ: Μάιος του 2014. Παρόλο που ήταν άνοιξη, η μέρα ήταν χειμερινή. Ανηφόριζα τη Ρήγα Φεραίου με το αυτοκίνητο. Η δυνατή βροχή είχε ρίξει μερικά από τα λουλούδια των ανθισμένων πασχαλιών στο δρόμο. Παρατηρώ προς τα πίσω, μέσα από το καθρεφτάκι του αυτοκινήτου. Βλέπω το σπίτι που είχα φωτογραφίσει το 2010 να έχει βγαλμένη την εξώθυρά του. Και ενώ βιαζόμουν, και ενώ ο καιρός ήταν χάλια, σκέφτηκα πως πρέπει να κατέβω, για να φωτογραφίσω ξανά τη μοντερνιστική εκείνη κατοικία. Σκέφτηκα πως το τέλος της πλησιάζει και πως ίσως αυτή να ήταν και η τελευταία φωτογράφιση. Σκέφτηκα πως η απουσία της εξώθυρας θα μου επέτρεπε να εισβάλω και στο εσωτερικό της οικίας. Σταθμεύω κάπου κοντά και αρχίζω να φωτογραφίζω τις όψεις. Εισβάλλω, σε κάποια φάση, και στο εσωτερικό (δικαιούμουν; Ίσως και όχι). Το λιγοστό φως δεν επιτρέπει λήψη καλών φωτογραφιών. Τεράστιοι χώροι. Οι προδιαγραφές των δαπέδων ίδιες με αυτές του πατρικού μου, που κτίστηκε το 1968. «Ίσως να είναι ο ίδιος αρχιτέκτονας», σκέφτηκα, «ή ίσως να ήταν οι μόδες της εποχής τέτοιες!». Παρκέ ψαροκόκαλο στους δημόσιους χώρους, μωζαίκ παρκέ στα υπνοδωμάτια, μαρμαρίνη από μαύρο μάρμαρο της Καντάρας στη διακίνηση και στις βεράντες. Κάποιοι είχαν αφαιρέσει το παρκέ από το σαλόνι. Τα αποχωρητήρια και η κουζίνα έδειχναν σημάδια βεβήλωσης. Στα υπνοδωμάτια υπήρχαν ακόμα μερικά «σουηδικά» έπιπλα της εποχής, καθώς και κάποια βιβλία και παπούτσια ριγμένα στο πάτωμα. Οι εικόνες μόνο κατάθλιψη μού προκαλούσαν πλέον και σταμάτησα να φωτογραφίζω μέχρι που βγήκα ξανά στην αυλή. «Μάλλον θα το ρίξουν κάτω», σκέφτηκα, και έφυγα.
Βλέπω το σπίτι που είχα φωτογραφίσει το 2010 να έχει βγαλμένη την εξώθυρά του. […] Σκέφτηκα πως το τέλος της πλησιάζει και πως ίσως αυτή να ήταν και η τελευταία φωτογράφιση.
Μοντερνιστική Κατοικία επί της Ρήγα Φεραίου (λίγο πριν κατεδαφιστεί), © Φειδίας Παυλίδης, 2014
Μοντερνιστική Κατοικία επί της Ρήγα Φεραίου (λίγο πριν κατεδαφιστεί), © Φειδίας Παυλίδης, 2014
Μοντερνιστική Κατοικία επί της Ρήγα Φεραίου (λίγο πριν κατεδαφιστεί), © Φειδίας Παυλίδης, 2014
ΠΡΑΞΗ ΤΡΙΤΗ – ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ: Πρώτη μέρα του καλοκαιριού και ανηφορίζω ξανά τη Ρήγα Φεραίου. Γυρίζω και βλέπω το μοντερνιστικό σπίτι να έχει ήδη κατεδαφιστεί. Τα υλικά της κατεδάφισης δεν είχαν απομακρυνθεί, αλλά μέσα σε εκείνη τη μάζα των υλικών δεν μπορούσα να διακρίνω ούτε τα παρκέ από μασίφ ξυλεία, ούτε τα μάρμαρα της Καντάρας. Το μόνο που έβλεπα ήταν μπάζα από μπετόν, μπετόν αρμέ. Μου πέρασε μια διαβολική σκέψη από το μυαλό μου: η κατεδάφιση ήταν η τρίτη και τελευταία πράξη, για να έρθει και να κλείσει με δραματικό τρόπο το άρθρο μου. Το τέλος είναι συνήθως σε τρεις πράξεις.
Σκοτώνουν τα (μοντερνιστικά) κτήρια, όταν γεράσουν; Φωτογράφισα τα μπάζα και προσπάθησα να απαντήσω στο ερώτημα. Κατά καιρούς γράφτηκαν διάφορες απαντήσεις. Με προσοχή τις διαβάζω. Έχω και εγώ τις δικές μου. Πέραν όμως των σχεδόν φιλοσοφικών ερωτημάτων, θέλω να πιστεύω πως δε θα καταντήσω ούτε αφελής, ούτε γραφικός. Τα πιο πολλά από τα μοντερνιστικά κτήρια σε λίγα χρόνια θα έχουν κατεδαφιστεί. Δεν μπορούμε να «τυλίξουμε» όλο το μπετόν αρμέ του 60 και του 70 με ανθρακονήματα. Ας καταγράψουμε όμως μνήμες (και πληροφορίες), για να μπορούμε να τις «ξετυλίγουμε» αργότερα.
Σκοτώνουν τα (μοντερνιστικά) κτήρια, όταν γεράσουν; […] Δεν μπορούμε να «τυλίξουμε» όλο το μπετόν αρμέ του 60 και του 70 με ανθρακονήματα. Ας καταγράψουμε όμως μνήμες (και πληροφορίες), για να μπορούμε να τις «ξετυλίγουμε» αργότερα.
Μοντερνιστική Κατοικία επί της Ρήγα Φεραίου (κατεδάφιση), © Φειδίας Παυλίδης, 2014
