Αρχιτέκτονας/ Συντονιστής: Άγγελος Σαββίδης

Καλλιτέχνης: Φίλιππος Γιαπάνης

Συνεργάτες Αρχιτέκτονες: Πόλυ Σαββίδου, Lorenzo Ruggieri, Άννα Χρίσου, Μάριος Χατζηγέρος, Χριστίνα Νεάρχου

2013 | Πρόταση

Μαρί, Λεμεσός

 

 

¨Η φύση αγαπά τα αντίθετα, γιατί με αυτά συνθέτει την αρμονία.

Μέσα από την αντίθεση και την μεταβολή, ξεπροβάλλει ξεκάθαρα η ενότητα των πάντων¨

Ηράκλειτος

 

Ο  ΤΟΠΟΣ

Εκείνο που σε συγκλονίζει μόλις βρεθείς στο χώρο της τραγωδίας, είναι η αντίθεση μεταξύ του χώρου της καταστροφής από τη μια και του φυσικού τοπίου και της θάλασσας από την άλλη. Η ισορροπία, μεταξύ της μνήμης του Θανάτου και της ορατής Ζωής, φαίνεται να διαταράσσεται από την ομορφιά της γύρω πεδιάδας, της καμπυλόμορφης ακτογραμμής και της απέραντης θάλασσας.

 

¨Μέσα στις αμέτρητες κυψελίδες του ο χώρος, περιέχει συμπυκνωμένο τον χρόνο¨

 Bachelard

 

Από την προσεχτική ανάγνωση του Τόπου και του Χρόνου ξεχωρίζουμε δυο επί μέρους περιοχές, αντίθετες μεταξύ τους, οι οποίες περιέχουν τις ακόλουθες έννοιες:

I – καταστροφή, παύση, διακοπή, θάνατος, παρελθόν.

II – αισθήματα, κίνηση, συνέχεια, ζωή, παρόν, μέλλον.

Οι πιο πάνω έννοιες μεταφέρονται και χαράσσονται στο χώρο σαν σημεία, γραμμές, επιφάνειες.

Το σημείο, ανήκει στη γλώσσα και σημαίνει τη Σιωπή. Είναι το σύμβολο της διακοπής και εκφράζει την από-δόμηση, την απόλυτη διάσπαση της σταθερής παρουσίας. Το σημείο είναι η αντίθεση του μνημείου. Με αυτό συμβολίζεται ο Κρατήρας.

Η γραμμή, είναι το ίχνος του κινούμενου σημείου. Γεννιέται από την κίνηση και εκφράζει τα συναισθήματα, τη ζωή και την ένταση. Με αυτό συμβολίζεται η κίνηση αλλά και η εμπειρία της περιήγησης μέσα στον μνημειακό χώρο.

Επιφάνειες, είναι το τραυματισμένο τοπίο, ο θρησκευτικός χώρος και ο χώρος πρασίνου.

 

 

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ

 

¨Εστίν ούν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας …¨

Αριστοτέλης

Η αρχή των γεγονότων που οδήγησαν στην καταστροφή, τοποθετείται χρονικά με την απόφαση για την αποθήκευση των εμπορευματοκιβωτίων στο συγκεκριμένο σημείο στο Μαρί.

Από αυτή τη χρονική στιγμή παρακολουθούμε την εξέλιξη ενός δράματος – μιας τραγωδίας – όπου όλοι οι πρωταγωνιστές βρίσκονται μέσα σε ένα Λαβύρινθο σε μια προσπάθεια εξεύρεσης διεξόδου για να απαλλαγούν από το καταραμένο φορτίο. Το δράμα κορυφώνεται με την ανάφλεξη των κιβωτίων, την προσπάθεια των ανθρώπων να αποτρέψουν την καταστροφή και τελικά με την έκρηξη, που σε μια αρχαία ελληνική τραγωδία – που καταγράφει τα όρια του ανθρωπίνως δυνατού – θα μπορούσε να αποτελεί τη ¨Λύση¨.

 

 

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

 

¨Το να δώσεις φόρμα σε μια διάρκεια είναι απαίτηση της ομορφιάς μα και της μνήμης.

Διότι το Άμορφο είναι Ασύλληπτο, μη απομνημονεύσιμο.¨

Μίλαν Κούντερα – ¨Η Βραδύτητα¨

Η αρχαία τέχνη της μνήμης, όπως διασώζεται μέσα από τα έργα του Κικέρωνα, επιλέγει τόπους μνήμης εντός των οποίων τοποθετεί εικόνες των πραγμάτων και των εννοιών που συγκροτούν το αντικείμενο ενθύμησης. Η οργανωμένη τάξη των τόπων και η διευθέτηση των εικόνων μέσα στους τόπους διευκολύνει την απομνημόνευση της ακολουθίας των πραγμάτων και των εννοιών, οι οποίες αναπαρίστανται μέσω αυτών των εικόνων. Οι τόποι μνήμης βασίζονται σε πραγματικούς αρχιτεκτονικούς χώρους. Έτσι, η λειτουργία της μνήμης αποκτά χωρικά χαρακτηριστικά και οι τόποι της μνήμης συνθέτουν τη συνειδητή ανάκληση των μνημονικών ιχνών (Αριστοτέλης) με τον πραγματικό, αρχιτεκτονικό χώρο.

¨Η ανάμνηση είναι η αναζήτηση, η σύλληψη και η ανάκληση του παρελθόντος. Είναι ο τρόπος ενεργητικής συμμετοχής της μνήμης στην τάξη του Χρόνου, μια προθετική παρέμβαση στο παρόν του ατομικού υποκειμένου.¨

Αριστοτέλης

 

 

¨Η Μνήμη νοείται σαν μια σύνθετη διαδικασία αναγνώρισης, εξακρίβωσης, ταξινόμησης, επανάληψης και εντοπισμού.

Η Μνήμη, προϋποθέτει τη σύλληψη του χρόνου ως αφηρημένης εξακολουθητικής διάταξης που ανά-δομεί και συνθέτει τα μνημονικά δεδομένα, σε μια συμβολική, ποιητική συγκρότηση του ίδιου του υποκειμένου. Η συμβολική μνήμη συμβάλλει στη διαδικασία αυτογνωσίας, αυτοκριτικής και δημιουργικής επανερμηνείας του υποκειμένου ως ολότητα σκέψεων και πράξεων που ενοποιούν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του σε μια κοινή εστία νοηματοδότησης.¨

Ernst Cassirer

 

 

ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ – Η ΠΡΟΤΑΣΗ

ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ

Προτείνουμε τη δημιουργία μιας  ¨διαδρομής ενεργοποίησης της μνήμης¨.

Η διαδρομή αποτελεί την τέλεση με το ίδιο το σώμα του επισκέπτη μιας επικαιροποίησης και είναι το μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται η ανάγνωση της Μνήμης του Τόπου ενεργοποιώντας την, σαν να είναι χαραγμένη στο Χώρο.

Πρόκειται για μια χωρογραφία της εμπειρίας.

Είναι αναγκαίο, παράλληλα με τη διαχείριση του Τόπου, να αναδειχθεί και ο τρόπος, το γεγονός, μέσα από το οποίο γεννήθηκε ο ίδιος ο Τόπος.

Καταθέτουμε μια πρόταση δημιουργικής αναδόμησης του υποκειμενικού χρόνου που αντιστοιχεί στην ιστορική μορφοποίηση του κοινωνικού χρόνου. Στόχος είναι να ενθαρρυνθεί η εμπλοκή σε μια διδακτική εμπειρία ανάδειξης της μνήμης. Μια εμπειρία που θα συνιστά την καταγραφή του παρελθόντος στη ζωή των γενιών που θα ακολουθήσουν.

Το πρώτο πράγμα που συναντούν οι επισκέπτες, στην είσοδο του μνημειακού χώρου,  είναι ένας χάρτης προσανατολισμού και τοποανάλυσης, για να διασφαλισθεί ότι ο εκπαιδευτικός και αναμνηστικός χαρακτήρας της Διαδρομής Μνήμης περιλαμβάνει όλα τα σημαντικά σημεία του Χώρου.

 

 

ΟΙ ΑΝΤΙΘΕΤΟΙ ΧΩΡΟΙ

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ – ΤΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Ο επισκέπτης πρέπει να νοιώσει την έντονη αντίθεση μεταξύ της ομορφιάς του τοπίου και του ίχνους της καταστροφής.

Οι αντιθέσεις γίνονται ακόμα πιο έντονες με την ανάπτυξη χώρου πρασίνου στην είσοδο του χώρου μελέτης. Η έντονη βλάστηση βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με το καμένο τοπίο – που τονίζεται με καμένους κορμούς δένδρων. Τα σημεία επαφής των δυο χώρων αναδεικνύουν μια κυκλική διαδρομή προς τον χώρο τελετών η οποία καθορίζει και σηματοδοτεί ένα μεταίχμιο, ένα κατώφλι μεταξύ ζωής και θανάτου. Αυτή η διαδρομή αποτελεί ένα πρόλογο, μια εισαγωγή στον μνημειακό χώρο και προετοιμάζει τον επισκέπτη συναισθηματικά. Επιστρωμένη με πλάκες από πέτρα Καρύστου, αποτελεί μια τοπογραφική συνέχεια, απαλλαγμένη από κάθε είδους επιδειξιμανία, σχεδιασμένη να διαβάζεται τόσο από το σώμα όσο και από το βλέμμα.

 

Η ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΝΕΡΟΥ

Στο μέσο της διαδρομής συναντούμε την δεξαμενή νερού η οποία ¨οριακά¨ επιβίωσε από την έκρηξη και παρέμεινε στη θέση της. Το ¨περιτύλιγμα¨, που αποτελεί και τη ράμπα πρόσβασης στην οροφή της, συμβολίζει ότι η δεξαμενή αναδύεται μέσα από τη συμφορά και παραμένει εκεί για να μετατραπεί σε σημείο στάσης και θέασης του συνόλου του μνημειακού χώρου.  Η οροφή είναι προσβάσιμη και σε άτομα με αναπηρίες.

 

Ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Προχωρώντας προς το κεντρικό σημείο της διαμόρφωσης ο επισκέπτης προσεγγίζει τον θρησκευτικό χώρο και τον Τόπο Μνήμης. Κύβοι και παραλληλεπίπεδα από μπετόν – που συμβολίζουν τα 98 εμπορευματοκιβώτια – αποτελούν τα καθίσματα για τους επισκέπτες του χώρου. Το Ιερό (Βωμός), ένα παραλληλεπίπεδο λιτό και απέριττο,  επενδυμένο με μάρμαρο Πεντέλης (ύψιστη τιμή στην αρχαία Ελλάδα),  εξυπηρετεί τις ανάγκες των θρησκευτικών τελετών.

 

ΤΟ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ – Ο ΣΤΑΥΡΟΣ

Μπροστά από το θρησκευτικό χώρο και μεταξύ αυτού και του χώρου της καταστροφής υψώνεται το τσιμεντένιο τείχος.

Το τείχος προσδίδει στον Τόπο τη βαρύτητα που του αρμόζει. Τονίζει παράλληλα, τον απόλυτο διαχωρισμό των περιοχών της Ζωής και του Θανάτου, σηματοδοτώντας το απροσπέλαστο της περιοχής από τους επισκέπτες και την αποσύνδεση της από τη Φύση, η οποία παραμένει όμορφη αλλά αμέτοχη μπροστά σε αυτή την ανθρώπινη τραγωδία.

Με μια απόσπαση και μετατόπιση μέρους του τείχους και οριζόντιες εγκοπές πάνω σε αυτό, δημιουργούμε ένα κενό σε σχήμα σταυρού, μέσα από το οποίο ο επισκέπτης μπορεί να έχει οπτική επαφή με τον κρατήρα. Η θέση του σταυρού συμπίπτει με το σημείο που βρίσκονται σήμερα οι 13 ξύλινοι σταυροί.

 

 

ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ – ΧΩΡΟΣ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Το μέγεθος της τραγωδίας ξεπερνά τα όρια της ανθρώπινης κατανόησης. Ακόμα και η πορεία κατά μήκος του ορίου της περιοχής της καταστροφής δεν μπορεί να είναι αρκετή για να κατανοήσει κάποιος τα συναισθήματα των ανθρώπων που αγωνίζονταν για να αποτρέψουν την έκρηξη. Για να γίνουν κατανοητά πρέπει ο επισκέπτης να ¨περάσει¨ στην άλλη πλευρά : δημιουργούμε το ¨ΠΕΡΑΣΜΑ¨ ένα ¨Χώρο Ενεργοποίησης της Μνήμης¨

Κάθε φαινόμενο μπορεί να το ζήσει κάποιος με δύο τρόπους.

Αυτοί οι δύο τρόποι απορρέουν από τη φύση των φαινομένων, από τις δύο ιδιότητές τους: Εξωτερικό – Εσωτερικό.  Πρέπει, λοιπόν, ο επισκέπτης, αφού διανύσει τη διαδρομή η οποία τοποθετείται στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου – να περάσει το κατώφλι. Το κατώφλι θεωρημένο σαν κάτι ιερό, σαν το Πραγματικό και Συμβολικό σημείο συνάντησης των δυο κόσμων – του μέσα και του έξω – και που σαν τέτοιο περιέχει μια αισθητή διαφορά μεταξύ του να είσαι μέσα ή έξω, μια διαφορά που κάποτε είναι οδυνηρή σε όποια πλευρά και να βρίσκεσαι.  Αυτό συμβολίζει και την ηρωική απόφαση.

Πίσω από το βωμό, στην αρχή του τσιμεντένιου τείχους, ο επισκέπτης βρίσκεται στο κατώφλι του Χώρου Μνήμης που αποτελεί το χώρο διδακτικής εμπειρίας και ανάδειξης της Μνήμης.

Μαθαίνουμε από τον Αριστοτέλη ότι η αναπαράσταση ενός τραγικού συμβάντος επιδρά πάνω στο θεατή μέσα από το Έλεος (Συμπάθεια) και τον Φόβο. Επίσης η αναπαράσταση επιδρά στη Κάθαρση από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα. Η Κάθαρση είναι ένα είδος ανακούφισης και λύτρωσης όπου ο πόνος και η ευχαρίστηση είναι παράξενα αναμειγμένα.

Το ¨ΠΕΡΑΣΜΑ¨, σχεδιασμένο με γεωμετρική ακρίβεια και ιδεολογική σαφήνεια και με γνώρισμα τη μέγιστη απλότητα αποφεύγει σκόπιμα την μνημειακότητα για τον εαυτό του προκειμένου τα συναισθήματα και ο νους του επισκέπτη να επικεντρώνονται στην ανάπλαση της εμπειρίας της καταστροφής και στους ανθρώπους που έδωσαν τη ζωή τους για να αποτρέψουν τη τραγωδία. Προσφέρει μια ολοκληρωμένη εξιστόρηση των γεγονότων, χώρο για προσωπικό αφιέρωμα στον κάθε ένα από τους νεκρούς αλλά και σημεία / στάσεις για οπτική περιήγηση μέσα στο χώρο της καταστροφής.

Η ¨εμπειρία της περιήγησης¨ οφείλει να καταστήσει δυνατή την κατανόηση της δύναμης αλλά και της απόγνωσης των ανθρώπων που βρέθηκαν εκεί.

Κάτι από αυτό που βίωσαν πρέπει να μείνει στη μνήμη του επισκέπτη.

Η εμπειρία της στιγμής είναι θεμελιώδους σημασίας και χρειάζεται μια επακριβή γλώσσα – όπως εκείνη του μύθου ή της γεωμετρίας – για να σημανθεί και να εκφραστεί.

Το σύμβολο του Λαβύρινθου αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη εμπειρία, μια καθαρή εμπειρία απαλλαγμένη από κάθε σημείο αναφοράς και μια εμπειρία η οποία φέρνει την ύπαρξή μας σε επαφή με μια κενότητα που αποτελεί μια απεραντοσύνη σε μια στιγμή βαλμένη εκτός χρόνου.

Ο Λαβύρινθος αντιστοιχεί στην ουσιώδη φύση της εμπειρίας.

 

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Με την είσοδο στην αίθουσα μνήμης – στην αριστερή πλευρά προχωρώντας προς τον Κρατήρα – ξεκινά μια περιήγηση στον Χρόνο. Βασισμένη  στη δομή της αρχαίας τραγωδίας, (πρόλογος/ πάροδος/ επεισόδιο/ στάσιμο/ έξοδος/ κομμός), η περιήγηση δίνει όλες τις πληροφορίες που αφορούν τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν πριν την έκρηξη.

Ακολουθώντας μια δαιδαλώδη πορεία, ο επισκέπτης ενημερώνεται για όλα όσα προηγήθηκαν της τραγωδίας ενώ, φτάνοντας στο τέλος της διαδρομής αντικρίζει τον κρατήρα από τον οποίο τον χωρίζει ένα τεράστιο κενό.

 

ΤΟ ΚΕΝΟ

Το Ορατό και το Αντικείμενο είναι αναγκαία για να μπορέσουμε να καταλάβουμε το Αόρατο και την Ιδέα. Το κενό, που μεσολαβεί από την αίθουσα μνήμης μέχρι τον κρατήρα, – έξω από τον Χώρο και τον Χρόνο – είναι ο τόπος του Λόγου. Είναι η ενότητα των αντιθέτων. Αυτή η μεσολάβηση είναι εκείνη που γεμίζει τον χώρο και το ενδιάμεσο κενό με το μήνυμα του Τόπου.