«ΣΑΝ ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ ΚΥΝΗΓΗΜΕΝΟΣ…»
των Χάρη Μούντη και Άντριας Βραχίμη
«…Λευκό μου σεντονάκι, λάμπα μου τρελή,
ποια αγάπη τάχα μάς φυσάει..
Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί,
που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει…»
Στίχοι και μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος
Ενδεικτικός χάρτης μετατόπισης πληθυσμών λόγω πολέμου, © http://www.theguardian.com/news/datablog/2009/jun/16/refugees
Πόλεμος στην Συρία, τον Λίβανο, στην Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, το Ιράκ, την Ουκρανία, την Λιβύη. Αυτό είναι το σκηνικό που συνθέτει ένα πάζλ τρόμου και βίας στην γύρω περιοχή. Φυσικό συνεπακόλουθο είναι οι μεγάλες μετακινήσεις προσφύγων από αυτές τις πληγείσες περιοχές, σε χώρες όπου οι συνθήκες ζωής είναι μακράν καλύτερες. Η Κύπρος, ένεκα και της γεωγραφικής της θέσης, αλλά και με δεδομένο ότι βρίσκεται στην Ε.Ε, χωρίς αμφιβολία, θα είναι ένας από τους σταθμούς όπου χιλιάδες πρόσφυγες θα περάσουν, χρησιμοποιώντας τον είτε σαν διακομιστικό σταθμό προς την Ευρώπη είτε για προσωρινή εγκατάσταση στο νησί αναζητώντας ένα καλύτερο αύριο. Σίγουρα εμείς δεν είμαστε ειδικοί στο να κρίνουμε πόσοι και ποιοι θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν στην χώρα μας αλλά είναι εμφανέστατο πως ορδές προσφύγων θα κατακλύσουν το νησί.
Έχουμε δει πάμπολλες φορές στα κεντρικά δελτία ειδήσεων πώς ταξιδεύουν οι πρόσφυγες΄, σε τράτες, στοιβαγμένοι σαν σαρδέλες με προορισμό χώρες της Νότιας Ευρώπης. Η πολιτική που θα ακολουθησει η Κ.Δ δεν είναι αυτοσκοπός του άρθρου αυτού και ούτε θέλουμε να μπούμε στο τριπάκι να αναλύσουμε τα επιδόματα που δικαιούνται ή δέν δικαιούνται οι πρόσφυγες.
Μήπως οι πρόσφυγες είναι εγκληματίες; Δικαιολογούνται συνθήκες κράτησης σαν και αυτές;,
© http://www.paixetdeveloppement.net/monde-eglise-catholique-revolution-sociale-le-pape-francois-denonce-la-globalisation-de-lindifference-et-milite-pour-un-monde-nouveau/
Εμείς θέλουμε να εστιάσουμε κυρίως στους χώρους και τρόπους κράτησης αυτών των ανθρώπων, όπως και στις συνθήκες διαβίωσης, και στο τί μπορεί η Κ.Δ να προσφέρει έτσι ώστε να απαλύνει τον πόνο τους. Πολλές Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και η δική μας, έχουν κατηγορηθεί ότι οι συνθήκες κράτησης τους μοιάζουν περισσότερο με συνθήκες κράτησης υπόπτων και εγκληματιών, κατηγορία που ειδικά εμάς σαν κύπριους δεν μας τιμά διόλου. Οργανώσεις όπως το Human Rights Watch, η Διεθνής Αμνηστία αλλά και το ‘future world centre’ επανηλλημενα κατήγγειλαν τις συνθήκες κράτησης με την τελευταία οργάνωση να δηλώνει τα έξης: “..κρατούνται σε απάνθρωπες συνθήκες όπου δεν κρατούνται ούτε οι εγκληματίες στην Κύπρο. Τους έχουν να κυκλοφορούν με χειροπέδες, έχουν συγκεκριμένες ώρες ύπνου και η στέρηση της ελευθερίας τους είναι απαράδεκτη, δεδομένου ότι δεν είναι εγκληματίες…”
Υπό το φως των καταγγελιών αυτών, έχουμε την άποψη πως κάτι πρέπει να αλλάξει άμεσα και δραστικά σε σχέση με την φιλοξενία των προσφύγων αυτών. Έχουμε υποχρέωση να το κάνουμε έναντι στο δίκαιο της Ε.Ε αλλά και του ιδίου μας του εαυτού, μιας και οι μνήμες της δικής μας προσφυγιάς είναι νωπές ακόμα.
Σίγουρα η Κ.Δ όμως πρέπει να κινηθεί και να ζητήσει από την Ε.Ε και τα Ηνωμένα έθνη να αντλήσει μεγαλύτερα κονδύλια για την σίτιση, την ένδυση, την φροντίδα αλλά και ιδιαίτερα την στέγαση των προσφύγων. Η Κ.Δ όντας σε οικονομική κρίση είναι ολοφάνερο πως δεν μπορεί να επωμιστεί από μόνη της ένα τέτοιο οικονομικό βάρος.
Γιατί χρειάζεται ο αρχιτέκτονας στο σχεδιασμό προσφυγικών κατακλυσμών?
Δυστυχώς όταν υπάρχουν μεγάλες καταστροφές όπως αυτές που συμβαίνουν γύρω μας, τότε είναι που χρειάζεσαι μακροπρόθεσμες λύσεις. Είμαστε σίγουροι πως διαβάζοντας αυτή την πρόταση ίσως κάποιοι να σκεφτούν τα εξής: «Τι εννοείτε με το μακροπρόθεσμες λύσεις; Για ποιο χρονικό ορίζοντα μιλάτε και πώς το αντιλαμβάνεστε; Μήπως εννοείτε ότι οι πρόσφυγες αυτοί θα μείνουν για πάντα μαζί’ μας;»
Η απάντηση προς αυτούς είναι πως σύμφωνα με μελέτες, η μέση διάρκεια ζωής ενός τέτοιου είδους καταυλισμού μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 17 χρόνια. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς, πως η λύση μιας πρόχειρης τέντας (που έχει ως μέγιστο χρόνο ζωής τους έξι μήνες) δεν είναι ικανή να προστατέψει τους φιλοξενούμενους της για ένα τέτοιο χρονικό περιθώριο. Κάποιες άλλες μελέτες έδειξαν πως μια τέτοια λύση εμπεριέχει πολλαπλούς κινδύνους όπως εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, αλλά και μακροπρόθεσμα, έξαρση της εγκληματικότητας και αναταραχή στην κοινωνία η οποία φιλοξενεί τα άτομα αυτά.
Λύσεις σε τέτοια ζητήματα μπορούν να δώσουν μόνο ειδικοί και θεωρούμε πως ο ρόλος του αρχιτέκτονα στο σχεδιασμό προσφυγικών καταυλισμών είναι πολύ σημαντικός έτσι ώστε να διαμορφωθεί μια ασφαλισμένη και υγιής κοινότητα. Λύσεις σαν και αυτές που δόθηκαν το 1974 και έπειτα στους ‘δικούς’ μας πρόσφυγες σίγουρα δεν είναι εφικτές αλλά ούτε και τόσο επιτυχημένες (θέμα σε επόμενο μας άρθρο). Υπάρχουν όμως παραδείγματα από άλλες χώρες, που μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, με μηδαμινούς οικονομικούς πόρους και πρώτες ύλες, αλλά και κάτω από συνθήκες κρίσης (πόλεμο, φυσικές καταστροφές κλπ), κατάφεραν να στεγάσουν μεγάλους αριθμούς δυσπραγούντων, σε συνθήκες που διασφάλιζαν μια αξιοπρεπή διαβίωση.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά και παραμέτρους που πρέπει να ληφθουν κατά το σχεδιασμό αυτών των καταυλισμών, μιάς και οι χώροι φιλοξενίας δεν μπορούν να είναι για πάντα διαθέσιμοι προς τους πρόσφυγες, είναι πως αυτές οι κατασκευές πρέπει να μπορούν εύκολα να μετακινηθούν εάν χρειαστεί, το κόστος κατασκευής τους να είναι χαμηλό και η κατασκευή τους φιλική προς τον περιβάλλοντα χώρο. Για να επιτευχθούν οι προαναφερόμενοι στόχοι πρέπει οι πρώτες ύλες να προέρχονται από την γύρω περιοχή και να είναι υλικά που εύκολα μπορούν να ανακυκλωθούν μετέπειτα, είτε να έχουν ήδη περάσει από την διαδικασία ανακύκλωσης.
Καταυλυσμός φτιαγμένος από ανακυκλωμένες ‘σωλήνες χαρτιού’ © http://isabelbarrosarchitects.ie/blog/wp-content/uploads/2014/04/Shigeru-Ban-Paper-Log-House-Kobe-02.jpg
Κλασικό παράδειγμα με τα ανάλογα χαρακτηριστικά έχει σχεδιαστεί και κατασκευαστεί στην γειτονική μας χώρα Τουρκία, μετά τους φονικούς σεισμούς του 1999 αλλά και στην Ινδία το 2001. Και στα δυο ‘πρότζεκτς’ ο αρχιτέκτονας ήταν ο διάσημος για την εφευρετικότητα χρήσης των υλικών που εφαρμόζει στα έργα του αλλά και για τα υπέροχα προς το σχεδιασμό κτήρια του, ο Ιάπωνας Shigeru Ban. Τα καταλύματα τα οποία σχεδίασε είχαν ως στόχο την εύκολη και γρήγορη κατασκευή τους, ήταν ανθεκτικά στις καιρικές συνθήκες και συνάμα φιλικά προς το περιβάλλον. Το κυρίως δομικό υλικό ήταν ανακυκλωμένες ‘σωλήνες χαρτιού’ με επικάλυψη έτσι ώστε να είναι αδιάβροχες. Στο εσωτερικό του κάθε σωλήνα τοποθετήθηκε θερμομονωτικό υλικό το οποίο διασφαλίζει μια σταθερή θερμοκρασία εντός του χώρου. Στον καταυλισμό που έχει ανεγερθεί στην Ινδία, λόγω τον υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν στην χώρα, πάνω από την στέγη τοποθετήθηκαν καλαμιές για επιπρόσθετη θερμομόνωση, χαρακτηριστικό το οποίο θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε και εμείς σε περίπτωση ανάλογης κατασκευής στην Κύπρο. Σαν θεμέλια χρησιμοποιήθηκαν κιβώτια μπύρας τα οποία γέμισαν με σάκκους από άμμο.
Πρόταση από IKEA για την στέγαση προσφύγων © http://www.archdaily.com/435492/beyond-the-tent-why-refugee-camps-need-architects-now-more-than-ever/
Ένα άλλο παράδειγμα καταυλισμού που σχεδιάστηκε από το IKEA σε συνεργασία με UNHCR και έχει τα αναγκαία χαρακτηριστικά για την σωστή στέγαση των προσφύγων ειναι το ‘flat packed, naturally’. Αν και πιο ακριβό, σαν λύση, από αυτή του Shigeru Ban, προσφέρει επίσης προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά και ένα άλφα επίπεδο προσωπικής ζωής που είναι απαραίτητο για τον κάθε άνθρωπο, πρόσφυγα και μη. Επίσης συναρμολογείται γρήγορα και εύκολα και μπορεί να μεταφερθεί και να αποθηκευτεί επίσης πολύ εύκολα. Προκατασκευασμένες μικρές εστίες σαν και αυτή, υπάρχουν πάρα πολλές, και θα μπορούσε η Κ.Δ να υιοθετήσει ως εναλλακτική λύση.
Επιλογές στέγασης άπειρες. Υπάρχει η θέληση όμως να υιοθετηθούν λύσεις σαν αυτές; © http://www.theguardian.com/sustainable-business/2014/jul/30/refugee-shelters-new-designs-ikea-fema-military-haiti-jordan-syria-iraq
Ένα κάπως διαφορετικό παράδειγμα από τα πιο πάνω, που ίσως να προσφέρεται και στην περίπτωση της Κύπρου, είναι η δημιουργία ενός πλωτού χώρου. Το νησί μας είναι περιτριγυρισμένο από νερό και αν για τους άλφα ή βήτα λόγους δεν προσφέρεται η φιλοξενία των προσφύγων στην ξηρά αυτό μπορεί να γίνει δια θαλάσσης. Σίγουρα οι παραμέτροι κατασκευής είναι πολύ διαφορετικοί από τα προηγούμενα παραδείγματα μιας και η κατασκευή σε υδάτινο περιβάλλον κρύβει περισσότερες προκλήσεις άρα και πιο ψηλά κόστη όπως πχ. κυματοθραύστες, διοχέτευση και απόρριψη των απόβλητων κλπ. Παρόλα αυτά εξακολουθεί να είναι μια λύση που εμπνέει αλλά και χρήζει μελέτης. Ένα τέτοιο παράδειγμα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το 2009 από τους Hord Coplan Macht + Spevco στο Λάγος, στην Νιγηρία. Χρησιμοποιώντας τα εμπορευματοκιβώτια (ελληνική:containers) που κατέφθαναν στο καταυλισμό σαν ανθρωπιστική βοήθεια, κατασκεύασαν ένα πλωτό νοσοκομείο. Με το ίδιο σκεπτικό πολύ εύκολα θα μπορούσε να μετατραπούν αυτά τα εμπορευματοκιβώτια σε πλωτές οικίες για τους πρόσφυγες, αφού η γεωγραφική μας θέση το επιτρέπει, και έτσι να κατασκευάσουμε τον πρώτο πλωτό καταυλισμό προσφύγων παγκόσμια.
Πλωτό νοσοκομείο στην Νιγηρεία για πρόσφυγες, κατασκευασμένο με μηδαμηνούς πόρους. Γιατί όχι και πλωτός καταυλυσμός; © http://www.archdaily.com/435492/beyond-the-tent-why-refugee-camps-need-architects-now-more-than-ever/
Αντιλαμβανόμαστε βεβαίως πως το τελευταίο παράδειγμα είναι ίσως υπερβολικά φιλόδοξο για τα δεδομένα της Κύπρου, παρόλα αυτά δεν μπορεί κάνεις να ισχυριστεί το ίδιο και για τις προηγούμενες προτάσεις που παραθέσαμε. Αποδεικνύεται εύκολα και περίτρανα πως τα καταλύματα προσφύγων δεν είναι ανάγκη να μοιάζουν με φυλακές αλλά ούτε και η κατασκευή τους να είναι χρονοβόρα και δαπανηρή. Έτσι λοιπόν, για την Κ.Δ τέτοια ‘προτζεκτς’ θα είναι πιο εφικτά, αφού διεκδικήσει κονδύλια από την Ε.Ε και τα Ηνωμένα έθνη.
Το δικό μας ερώτημα όμως είναι το εξής : αφού με μια γρήγορη πρόγνωση μπορούμε να σκιαγραφήσουμε το τι θα ακολουθήσει (κατακλυσμός του νησιού από ορδές προσφύγων), έχουν γίνει οι κατάλληλες κινήσεις / σχεδιασμοί από μέρους των κρατικών υπηρεσιών αλλά και από τις ανθρωπιστικές οργανώσεις που εδρεύουν στην Κύπρο, ώστε αυτή την φορά να μην βρεθούμε προ τετελεσμένων γεγονότων; Αν δεν, ίσως να μην είναι τόσο αργά να σκεφτούμε τρόπους στέγασης αυτών των ανθρώπων, με λύσεις που εμπνέονται απο τις προαναφερόμενες, και επίσης να βρούμε τα κατάλληλα κονδύλια και πόρους για την σίτιση και την ένδυση αυτών που μας χρειάζονται.
