POP ART – POP ARCH – POP LAND!
του Γιώργου Ψάλτη
‘Το τοπίο είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού πάνω στην ύλη’, Oδυσσέας Ελύτης
Παρόλο που φαίνεται να έχει μετριαστεί μετά την κρίση, ο καταναλωτισμός παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φαινόμενα της Κυπριακής κοινωνίας το οποίο προβάλλεται με τη σειρά του και στο τοπίο της νήσου. Η ανεξέλεγκτη κατανάλωση εδάφους ως φαινόμενο με αρνητικές επιπτώσεις, είναι για τα Κυπριακά δεδομένα μια έννοια που δυστυχώς απέχει από την Ευρωπαϊκή προσέγγιση:
Απεικόνιση της προστασίας του εδάφους, © greenreport
«Το έδαφος αποτελεί ένα αγαθό κοινού ενδιαφέροντος για την Κοινότητα, παρόλο που κατά κύριο λόγο ανήκει σε ιδιώτες, και η μη προστασία του, θα αποδυναμώσει μακροπρόθεσμα τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης»[1]
Αντίθετα, από τη μια τα Σχέδια Ανάπτυξης (ΣΑ) και από την άλλη οι κοινωνικές αντιλήψεις έχουν προωθήσει και αλληλοστηρίξει ένα μοντέλο που θυμίζει την αστυφιλία, τον καταναλωτισμό, τη μαζική παραγωγή και την εμπορικοποίηση των πάντων που ενέπνευσε την ποπ αρτ στις ΗΠΑ τις δεκαετίες του ’50 και ΄60.
ο καταναλωτισμός παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φαινόμενα της Κυπριακής κοινωνίας το οποίο προβάλλεται με τη σειρά του και στο τοπίο της νήσου
Pop Plots: εδαφικός καταναλωτισμός, Campbell’sSoupCansτου AndyWarhol/τμήμα του ΤΣ Λευκωσίας, κολλάζ, © Γ. Ψάλτης/βίος&πολιτεία, 2014
Ρίχνοντας μια ματιά στα ΣΑ παρατηρούμε ότι το πρόβλημα είχε διαγνωσθεί από την αρχή της σύστασης της νομοθεσίας του 1990. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα πάρακάτω αποσπάσματα από το Τ.Σ. Λευκωσίας του 2003:
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ανάπτυξης της Λευκωσίας μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’80 ήταν η διάσπαρτη εξάπλωση των οικοπέδων και των μεμονωμένων κατοικιών στις παρυφές της πόλης. Τα γενικότερα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, οι μηχανισμοί της αγοράς γης και διάφορες κοινωνικές αντιλήψεις συνέτειναν στη συνεχή επιδείνωση του φαινόμενου που αποτελούσε μέχρι το 1990 ιδιοτυπία της κυπριακής πραγματικότητας και ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα όλων των αστικών περιοχών της Κύπρου[2].
Η έλλειψη αποτελεσματικής πολεοδομικής νομοθεσίας μέχρι το 1990, σε συνδυασμό με την αυξημένη ζήτηση γης για ανάπτυξη και επένδυση, καθώς και την κατακράτηση σημαντικού ποσοστού της γης είτε για μελλοντική χρήση είτε για κερδοσκοπία, δημιούργησαν συνθήκες που συνέτειναν στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Το φαινόμενο εκδηλώθηκε με διάσπαρτη οικιστική ανάπτυξη και διαχωρισμούς οικοπέδων, πληθώρα κενών οικοπέδων, … [3]
Η στροφή στον τουρισμό, η κατά καιρούς ευμάρεια προηγούμενων δεκαετιών και η έλλειψη επενδύσεων στον τομέα της γεωργίας έχουν καταρακώσει την ύπαιθρο […] οι Πολεοδομικές Αρχές οφείλουν να αντισταθούν στα κοινωνικά κατεστημένα και να συμβάλουν στην εφαρμογή των σύγχρονων αειφόρων πολιτικών που περιγράφονται όμορφα στα ΣΑ αλλά δεν υλοποιούνται
Και κάποιος διαβάζοντας διερωτάται ….Καλά δηλαδή μετά το 1990 το πρόβλημα λύθηκε ή τουλάχιστον μετριάστηκε; Ο πιο κάτω χάρτης δείχνει την συνεχή αύξηση των ζωνών κατοικίας εις βάρος των ‘πράσινων’ ζωνών (Δ ή Α) οι οποίες συχνά από Δ μετατρέπονται σε Γ, από Γ σε Γ/Κ και τελικά σε Κ μικρού Συντελεστή Δόμησης. Ας σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο φαινόμενο διαιωνίζεται, την ίδια ώρα που σε συμπαγείς ιστούς αμέτρητα τεμάχια παραμένουν αδρανή ενώ οριοθετούνται ζώνες χαμηλών πυκνοτήτων.
Συνεχής συρρίκνωση αγροτικών/περιβαλλοντικών ζωνών μετά από κάθε αναθεώρηση του Τ. Σ. Λ/σίας (ΤΣ Λευκωσίας 2003-2012, βάση: ΤΣ Λευκωσίας 2003, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, επεξεργασμένη) © Γ. Ψάλτης/βίος&πολιτεία, 2014
H Λευκωσία κατέχει ίσως τη χειρότερη θέση μεταξύ των Ευρωπαϊκών πρωτευουσών σε θέματα κάλυψης του εδάφους, πηγή: EuropeanEnvironmentAgency.
Η πρόσφατη ιστορία της Κύπρου βαδίζει αναμφίβολα πάνω σε φούσκες που εξυπηρετούν δυστυχώς όλο και πιο λίγους. Φαίνεται τελικά ότι είναι η ίδια η κοινωνία που συνεχίζει να διαμορφώνει τα ΣΑ και τις πρόνοιες τους σύμφωνα με τις ανάγκες της ενώ οι αρχές αδυνατούν να διαμορφώσουν κοινωνική παιδεία και να υιοθετήσουν πραγματική αειφόρο προσέγγιση. Προτεραιότητα δυστυχώς φαινεται να μην είναι η επίλυση των προβλημάτων της υφιστάμενης πόλης όπως συμβαινει σε άλλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα αλλά η επέκταση του ορίου ανάπτυξης που συνεπάγεται εξάπλωση και των προβλημάτων σε περισσότερο έδαφος. Aς σημειωθεί ότι τα ΤΣ των τεσσάρων αστικών κέντρων διαθέτουν οικιστικές ζώνες για 3-4 έως και 5 φορές περισσότερες από τον πληθυσμό τους.
Κατανάλωση εδάφους σε περιοχή στα σύνορα Δήμων Λατσιών και Ιδαλίου το 2003 και το 2013 αντίστοιχα, αναπτύξεις που δεν συνάδουν με τη ζήτηση και τους ρυθμούς δημογραφικής ανάπτυξης.
Η υποβάθμιση της γεωργίας και της προστασίας της γης στην Κύπρο φαίνεται να έχει σταματήσει κάπου στα 1960 με τον εκμοντερνισμό και την αστυφιλία. Η στροφή στον τουρισμό, η κατά καιρούς ευμάρεια προηγούμενων δεκαετιών και η έλλειψη επενδύσεων στον τομέα της γεωργίας έχουν καταρακώσει την ύπαιθρο. Η προσέγγιση αυτή αντικατοπτρίζεται αναπόφευκτα στα ΣΑ και επιδεινώνεται με τον ξεκάθαρο διαχωρισμό τους σε Τοπικά Σχέδια και Δήλωση Πολιτικης για τη ‘Ρυθμιση και τον Ελεγχο της Αναπτυξης και την Προστασια του Περιβαλλοντος στην Υπαιθρο και στα Χωριά’ υιοθετώντας κατάλοιπα σκληρής ζωνοποίησης που θυμίζουν ρασιοναλιστικές αρχές των αρχών του 20ου αιώνα.
Σε μια μικρή οντότητα όπως την Κύπρο με επιπλεόν προβλήματα που απορρέουν από τη νησιώτικη της φύση, η συνεχής συρρίκνωση στους τομείς της οικονομίας (έχουν μείνει οι υπηρεσίες και ο τουρισμός) την καθιστά πιο ευάλωτη και μπορεί όπως έχει αποδειχτεί να καταστεί μοιραία. Και είναι εδώ που οι Πολεοδομικές Αρχές οφείλουν να αντισταθούν στα κοινωνικά κατεστημένα και να συμβάλουν στην εφαρμογή των σύγχρονων αειφόρων πολιτικών που περιγράφονται όμορφα στα ΣΑ αλλά δεν υλοποιούνται. Είναι εδώ που οφέιλουν να προωθήσουν υπάρχοντα μοντέλα συνεργασίας μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (PPP) εμπλέκοντας το πλούσιο ανθρώπινο δυναμικό που αδρανεί και βγάζοντας από τα συρτάρια των δήμων και των κοινοτήτων τις δεκάδες μελετών που αναμένουν υλοποίηση.
Σημειώσεις
[1] Ευρωπαϊκή Οδηγία αρ. 2004/35/CE
[2] Τοπικό Σχέδιο Λευκωσίας, Τροποποιημένη Έκδοση του 2003, σελ.5, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως/Υπ.Εσωτερικών
[3] Τοπικό Σχέδιο Λευκωσίας, Τροποποιημένη Έκδοση του 2003, σελ.6, Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως/Υπ.Εσωτερικών
Pop art – pop arch – pop land!
Giorgos Psaltis
Consumerism in Cyprus, despite its moderation after the crisis, remains one of the most characteristic phenomena of the Cypriot society and is inevitably reflected on the island’s landscape. Unlike in Europe, notions such as uncontrolled soil consumption/sealing and its negative consequences do not belong to the island’s culture. Instead, on one hand the Regulatory Plans and on the other the local social trends, have been promoting a model, which recalls the urbanism, consumerism, mass production and commercialisation process in the USA, which inspired the 1950s and 1960s pop art.
A quick glance at the Regulatory Plans (RPs) reveals that the problem had been identified since the relevant law modification of 1990. This is an example taken from the Nicosia Master Plan:
One of the main characteristics of Nicosia’s development until the ’80s was the land consumption and urban sprawl at the city’s edge. General economic and social parameters, real estate mechanisms and social trends have aggravated the phenomenon which consisted until 1990 a local particularity and one of the most severe problems of Cypriot urban centres. [..]The lack of efficient legislation prior to 1990 contributed in compromising the life quality of a big part of the population, combined with an increasing land demand for developing and investment. At the same time a significant portion of territory has been withheld for future use or for speculation. This phenomenon resulted in urban sprawl, soil consumption, numerous urban voids….[1]
And the rising question is: Has the problem been solved or at least mitigated since 1990? The following map shows the continuous expansion of residential areas against the ‘green’ zones (Δ or Γ zones) which often turn from Δ to Γ, from Γ to Γ/K and then in low density K zones[2] . This is an ongoing practice when low density areas and numerous urban voids are still present within parts of compact urban fabric.
The recent history of Cyprus stretches undoubtedly on bubbles that unfortunately serve the interests of less and less people. It seems that society continues to formulate the Regulatory according to its needs while authorities are unable to promote social culture and adopt true sustainable policies. The priority is not finding solutions to the existing city parts as is the case in the majority of European urban centres but the expansion of urban sprawl and the relevant problems that concern bigger and bigger parts of territory. It is important to note that the RPs of the four biggest urban centres can host in their residential areas from 3.5 to 4 times their population!
The 1960’s urbanism and the ongoing modernisation process caused an inevitable downgrade of the agricultural sector and of land protection in Cyprus. The shift towards tourism, the lack of investment in agriculture and the ephemeral prosperity of the past decades have wrecked non-urban areas. This approach is of course reflected in the RPs. The existence of two separate Regulatory Plan types, one for urban centres and another for the rest of the territory emphasizes the lack of an aggregate approach. At the same time both tools bear reminiscence of hard zoning that recalls early 20th century models.
In a small entity such as Cyprus, with further problems deriving from its insularity, the constant reduction of economic sectors (services and tourism are the ones left) causes economic vulnerability and can prove fatal as recent facts have shown. This is where authorities have to act, opposing social trends and contributing to the implementation of contemporary sustainable policies, well described in the RPs but not well applied. This is where they ought to promote public and private partnerships involving rich and active human resources, by taking the dozens of studies that await implementation out of the forgotten drawers of local authorities.
[1]Nicosia Master Plan, 2003 revision, pp. 5-6, Town Planning and Housing Department/Min. Interior
[2] Δ: mainly protected zones, Γ: agricultural zones, Κ: residential zones
img0. Land protection approach, source: ©greenreport
img1. Pop Plots: soil consumption, Andy Warhol’s Campbell’s Soup Cans on a Nicosia Master Plan area, collage, © G. Psaltis/bios kai politeia, 2014
img2. Constant shrink of agricultural/environmental zones after each NMP revision, source: NMP, Nicosia Master Plan, 2003-2012, base: 2003 NMP, Town Planning and Housing Department, re-elaborated, © G. Psaltis/bios kai politeia, 2014
img3. Nicosia holds one of the worst positions in soil consumption/sealing among European capitals, source: European Environment Agency.
img4-5. Soil consumption between Latsia and Dali Municipalities in 2003 and 2013 correspondingly. The scale of development does not seem to relate neither to demand nor to demographic growth rate, source: google maps.
