Ο ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΤΩΡΑ
της Ελεονώρας Αντωνιάδου
Με εξιτάρει η ιδέα της μή μονιμότητας.
Η ελευθερία που σου δίνει, στη σκέψη αλλά και στην πράξη. Σου διανοίγει δρόμους που δεν θα διάλεγες – πιθανόν – αν ο χρόνος ήταν παράγοντας στις αποφάσεις σου.
Στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιείται ο όρος εφήμερο για τον προσδιορισμό αυτής της κατηγορίας κατασκευών, δηλαδή αυτών που δημιουργούνται και βρίσκονται σε ένα χώρο για ένα χρονικό διάστημα για να στεγάσουν μια λειτουργία. Εμένα ο όρος αυτός δεν μου αρέσει. Πιo πολύ μου αρέσει η χρήση της άρνησης για τον προσδιορισμό της έννοιας. Το μόνιμο και το μή μόνιμο, είναι δύο έννοιες έτσι κι αλλιώς αντιτιθέμενες, που ο ορισμός των νοημάτων τους προκύπτει όταν αυτές έρθουν σε σύγκρουση. Με άλλα λόγια η ύπαρξη του ενός προϋποθέτει και την ύπαρξη του άλλου καθώς μόνιμο και μή αλληλοσυμπληρώνονται με τρόπο που πότε υπερισχύει το ένα και πότε το άλλο.
Το μόνιμο και το μή μόνιμο, είναι δύο έννοιες έτσι κι αλλιώς αντιτιθέμενες, που ο ορισμός των νοημάτων τους προκύπτει όταν αυτές έρθουν σε σύγκρουση.
Το μόνιμο και η αξία του στην πόλη και τη ζωή δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, καθώς αντικατοπτρίζει ένα σημαντικό κομμάτι της δομής και της λειτουργίας της κοινωνίας. Με προβλημάτισε πολύ κατά καιρούς η ταύτιση της αρχιτεκτονικής με τη μονιμότητα, και ποτέ δεν με ικανοποίησαν οι “αρχιτεκτονικές μόδες της εφήμερης κατοικίας και του αστικού νομά“. Πιο πολύ σαν μια διέξοδο των ίδιων των αρχιτεκτόνων μου φάνηκαν για να μπορούν να σχεδιάσουν πέρα από τα δοσμένα πλαίσια και τους κανόνες της συμβατικής αρχιτεκτονικής, παρά μια ανάγκη των καιρών που ήρθαν να καλύψουν.
Η ταύτιση αυτή, της αρχιτεκονικής με την μονιμότητα, γίνεται από την στιγμή που η αρχιτεκτονική συνδέεται, στο μυαλό των περισσοτέρων – συμπεριλαμβανομένων και πολλών αρχιτεκτόνων- με τα μνημεία, την ιστορία και την αγωνία για μόνιμες και ασφαλείς συνθήκες κατοίκησης.
Η αβεβαιότητα που προκύπτει από κάτι μή μόνιμο, ασυναίσθητα σου προκαλεί μια μεγάλη επιθυμία να το δείς και να το βιώσεις, όσο υπάρχει ακόμα χρόνος.
Το μή μόνιμο όμως στην αρχιτεκτονική δημιουργεί μία μαγεία. Θες να το βλέπεις, να το επισκέπτεσαι, να το εξερευνάς. Να το “χορτάσει“ το μάτι σου, όσο ακόμα υπάρχει. Ο περιορισμός του χρόνου της ύπαρξης της κατασκευής δημιουργεί διαφορετικές συνθήκες για τη βίωση του χώρου, τον φορτίζει συναισθηματικά. Ο δεσμός με τον άνθρωπο γίνεται άμεσα λόγω έλλειψης χρόνου και η εμπειρία κυριολεκτικά μοναδική.
Πόσες φορές πιάνω τον εαυτό μου, να περπατώ ένα δρόμο, μπορεί και καθημερινά και να μην έχω παρατηρήσει τα κτίρια του, να μην έχω μπει στην διαδικασία να τα κατανοήσω, να τα βιώσω και να δημιουργήσω μια εμπειρία μέσα από αυτά. Η δυνατότητα που σου δίνει η μονιμότητα τους, για μελλοντική εξερεύνηση και βίωση, τα καθιστά εύκολα να τα προσπεράσεις. Από την άλλη, τα προσωρινά – φευγαλέα περιστατικά έχουν πολύ μεγάλη επίδραση στον άνθρωπο και αποτελούν πολύ δυνατή εμπειρία, επειδή κατανοούμε την ύπαρξη ημερομηνίας λήξης τους. Η αβεβαιότητα που προκύπτει από κάτι μή μόνιμο, ασυναίσθητα σου προκαλεί μια μεγάλη επιθυμία να το δείς και να το βιώσεις, όσο υπάρχει ακόμα χρόνος.
Όλα αυτά τα γράφω με μιά και μόνο αφορμή. Τη δημιουργία και φέτος του διάσημου καλοκαιρινού pavilionτης SerpentineGalleryστο Λονδίνο.
Τρανό και επιτυχημένο παράδειγμα μή μόνιμης αρχιτεκτονικής.
Κάθε χρόνο από το 2000, διάσημοι αρχιτέκτονες – ή αλλιώς αρχιτέκτονες “στάρ“ των καιρών μας – καλούνται να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν ένα “pavilion“ το οποίο παραμένει στους κήπους του HydeParkγια τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι ετήσιες αυτές διοργανώσεις υποστηρίζεται ότι προσφέρουν το καταλληλότερο πεδίο για την παρουσίαση της αρχιτεκτονικής, αντί των σχεδίων, σκαριφημάτων και προπλασμάτων, που συνήθως αποτελούν το υλικό των εκθέσεων αρχιτεκτονικής, με αποτέλεσμα αυτές να εστιάζονται περισσότερο στους τρόπους και τις τεχνολογίες προβολής και όχι στα εκθέματα.
Serpentine Gallery Pavilion 2014 από τον αρχιτέκτονα Smiljan Radić, © http://www.dezeen.com
Πρόθεση της ανάθεσης είναι να καταστεί προσβάσιμος στο ευρύτερο κοινό ο εξαιρετικός πλούτος της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και να προωθηθεί η προσωπική εμπειρία με τον χώρο, με τα υλικά, με την αρχιτεκτονική την ίδια. Ονόματα όπως η ZahaHadid, oDanielLibeskind, oToyoIto, oOscarNiemeyer, οι MVRDV, ο AlvaroSiza, oOlafurEliasson, ο RemKoolhas και ο FrankGehry, οι SANAA, oJeanNouvel, oPeterZumthor, οι Herzog & de Meuron, ο SouFoujimoto και ο Smiljan Radic- ο φετινός “στάρ“- κατά καιρούς ανέλαβαν την σύλληψη και υλοποίηση των pavilionαυτών.
Serpentine Gallery Pavilion 2013 από τον αρχιτέκτονα Sou Foujimoto, © http://www.dezeen.com
Serpentine Gallery Pavilion 2012 από την αρχιτέκτονικη ομάδα Herzog & de Meuron, © http://www.dezeen.com
Δεν θα σταθώ στην αρχιτεκτονική των κατασκευών. Άλλωστε το διαδίκτιο και τα έντυπα αρχιτεκτονικής “βράζουν“ αυτές τις μέρες με κριτικές για το φετινό “pavilion”, τον αρχιτέκτονα αλλά και για τον ίδιο τον θεσμό.
Εγώ θα ήθελα να δώ μέσα από την ευκαιρία αυτού του “pavilion”, και της μή μονιμότητας του, την δυνατότητα για την ανάπτυξη μηχανισμών του ατόμου που έχουν να κάνουν με την σύνδεση του με την κατασκευή αλλά και την ανάμνηση αυτής.
Από την προσωπική μου εμπειρία οι επισκέπτες, και μήν σας περνά από το μυαλό ότι είναι όλοι αρχιτέκτονες ή λάτρεις των τεχνών, τείνουν να βλέπουν την κατασκευή επίμονα, λές και προσπαθούν όσο πιο καλά μπορούν να την απομνημονεύσουν στο μυαλό τους, να τη φωτογραφίζουν, αφού αυτή η φωτογραφία έχει ιδιαίτερη και μοναδική αξία, να την αγγίζουν για να αισθανθούν την υλικότητα της, και όλα αυτά τις πιο πολλές φορές ασυνείδητα.
Η εμπειρία της επίσκεψης του “pavilion”, ξυπνά αισθήσεις και αισθήματα στους επισκέπτες, που ίσως και ο ίδιος ο αρχιτέκτονας-δημιουργός να μην είχε προβλέψει.
Η εμπειρία αυτή είναι πιθανό να γίνει καταλύτης και για το μέρος, αφήνοντας πίσω της εντυπώσεις στο μυαλό των επισκεπτών ακόμα και όταν η κατασκευή απομακρυνθεί από το μέρος αυτό, με αποτέλεσμα η ανάμνηση αυτή να δώσει ενδεχομένως αξία στο ίδιο το πάρκο. Η τοποθέτηση της κατασκεής σε δημόσιο χώρο, με δυνανότηα πρόσβασης σε κάθε άτομο και η ικανοποίηση αποκλειστικά δημόσιων δραστηριοτήτων, την καθιστά δημόσιο αγαθό. Ανήκει στο κοινό, έτσι η οικειότητα που αναπτύσσεται μεταξύ ατόμου και ενός δημόσιου χώρου- αγαθού γίνεται ακόμα πιο άμεση και φυσική.
Serpentine Gallery Pavilion 2009 από την αρχιτέκτονικη ομάδα SANAA, © http://www.dezeen.com
Serpentine Gallery Pavilion 2009 από την αρχιτέκτονικη ομάδα SANAA, © http://www.dezeen.com
Αναπτύσσοντας όλη αυτή την εμπειρία που μπορεί να σου προσφέρει το μή μόνιμο, σκοπό δεν έχω να αγνοήσω την χρησιμότητα και τις αρετές του μόνιμου- θα ήταν αφελές- αλλά να αναφέρω το πώς η μή μόνιμη αρχιτεκτονική θα μπορούσε να αποτελέσει στοιχείο ανανέωσης και πειραματισμού του μόνιμου μέσα από μια δυναμική συμβίωση τους.
