Image Image Image Image Image Image Image Image Image Image
Scroll to top

Top

Ο ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛ ΑΒΙΒ *

Ο ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛ ΑΒΙΒ *
Phidias Pavlides

* από τη Γιάφφα δεν ήρθαν μόνο τα πορτοκάλια

 

του Φειδία Παυλίδη

 

Όταν φιλοξενούμε κάποιον στη Λεμεσό, αφού τον ταΐσουμε και τον ποτίσουμε, θα τον πάμε και μια βόλτα στο κέντρο της πόλης, για να θαυμάσει τα «παλουκοφυτεμένα» πεζοδρόμιά μας. Θα τον περάσουμε και από το δημαρχείο, έτσι για το καλό. Συνήθως, με το που αντικρίζει o φιλοξενούμενός μας το δημοτικό μας μέγαρο αντιδρά με περίπου αυτά τα λόγια: «Μα εν πολλά φασιστικό τούτον το κτήριον; Ποιος το έκαμεν;». Θα μπορούσα να απαντήσω πως ο φασισμός είναι αυτός που ανάγκασε τον αρχιτέκτονα του κτηρίου να φύγει από την Ευρώπη του Μεσοπολέμου και να βρεθεί και να δημιουργήσει στη γωνιά αυτή της γης. Συνήθως, όμως, λέω πως ο αρχιτέκτονας του δημαρχείου σπούδασε στη Ζυρίχη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, οπόταν λογικό ήταν να επηρεαστεί από το κίνημα του ρασιοναλισμού (ενός απλοποιημένου κλασικισμού που χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια από τα φασιστικά καθεστώτα). Ο αρχιτέκτονας του δημαρχείου δεν είναι άλλος από τον Benzion Ginsburg (1891-1956). Ο Ginsburg ήταν Γερμανός, αλλά η εβραϊκή του καταγωγή τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τη ναζιστική Γερμανία, για να ζήσει στη Μέση Ανατολή. Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς πολλές πληροφορίες για αυτόν τον αρχιτέκτονα, που ανέλαβε (τις δεκαετίες του 1930, 1940 και 1950) σημαντικά έργα σε όλη την Κύπρο (Λάρνακα, Πλάτρες, Λεμεσό και Λευκωσία). Αυτός ο μη Κύπριος ίσως να ήταν ο απόλυτος σταρ της εποχής του, αφού τα κτήρια που σχεδίασε, αλλά και με πολλή προσοχή και αφοσίωση επέβλεψε, είναι μέχρι και σήμερα χαρακτηριστικά τοπόσημα του νησιού μας. Να αναφέρω το Λήδρα Πάλας ή μήπως το περίφημο ξενοδοχείο των Πλατρών Forest Park; Για τη λεμεσιανή μπουρζουαζία ήταν σίγουρα ένας περιζήτητος αρχιτέκτονας, με αποτέλεσμα αρκετές ιδιωτικές οικίες της λεμεσιανής αστικής τάξης, εξαίρετα δείγματα Μοντερνισμού, να φέρουν την υπογραφή του Ginsburg.

 


Συνήθως, με το που αντικρίζει o φιλοξενούμενός μας το δημοτικό μας μέγαρο αντιδρά με περίπου αυτά τα λόγια: «Μα εν πολλά φασιστικό τούτον το κτήριον; Ποιος το έκαμεν;»


Τις περισσότερες πληροφορίες για τον Ginsburg μάς τις δίνει ο Τάσος Ανδρέου στο βιβλίο του «Λεμεσός – Αναδρομή Μνήμης» (2009, Εκδόσεις Νόστος). Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Τάσο Ανδρέου, ο  Ginsburg σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης και κάπου στο Μεσοπόλεμο εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γιάφφα (αρχαία πόλη της Παλαιστίνης που σήμερα είναι ενοποιημένη με το σχετικά νέο Τελ Αβίβ). Γύρω στο 1930 ο επιχειρηματίας Ζήνων Πιερίδης τον κάλεσε στη Λάρνακα για μια σειρά από έργα. Ο Ginsburg έγινε τότε σύντομα γνωστός και ανέλαβε έργα σε όλη την Κύπρο.

Κινηματοθέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό (1930-1933): Το 1930 οι αδελφοί Χρυσοχοί κάλεσαν τον Ginsburg να σχεδιάσει το κινηματοθέατρο Ριάλτο (στην Πλατεία Ηρώων). Το έργο ολοκληρώθηκε το 1933 και ήταν για την εποχή του υπόδειγμα σύγχρονης κινηματογραφικής αίθουσας. Το 1999 το Ριάλτο ανακαινίστηκε πλήρως. Παρά τη σκηνογραφική διάθεση που παρουσίασε η μελέτη ανακαίνισης για το εσωτερικό, το εξωτερικό μέρος του θεάτρου ανακαινίστηκε με σεβασμό στο αρχικό κτίσμα. Το βιβλίο-κατάλογος του Τμήματος Πολεοδομίας & Οικήσεως «Μαθαίνοντας από την Κληρονομιά του Μοντέρνου» (2009) περιλαμβάνει το Ριάλτο στις σελίδες του.

 


Για τη λεμεσιανή μπουρζουαζία ήταν σίγουρα ένας περιζήτητος αρχιτέκτονας, με αποτέλεσμα αρκετές ιδιωτικές οικίες της λεμεσιανής αστικής τάξης, εξαίρετα δείγματα Μοντερνισμού, να φέρουν την υπογραφή του Ginsburg


Ξενοδοχείο Forest Park στις Πλάτρες (1932-1936): Το 1934 ο Γεώργιος Σκυριανίδης ανέθεσε την ανέγερση του ξενοδοχείου Forest Park στον Ginsburg. Η ιστοσελίδα του ξενοδοχείου μάς ενημερώνει πως το ξενοδοχείο ανεγέρθηκε μεν υπό την επίβλεψη του Ginsburg, αλλά με βάση σχέδια του Samuel Barkai. Ο Samuel Barkai (1898-1975) ανήκε στους πρωτοπόρους εκείνους αρχιτέκτονες που «έκτισαν» το Τελ Αβίβ τη δεκαετία του 1930. Οι ημικυλινδρικές απολήξεις είναι το χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του Barkai και μας χάρισε μια από τις πιο όμορφες στα βουνά του Τροόδους. Όπως λέχθηκε πιο πάνω, μπορεί ο Barkai να σχεδίασε τις κατόψεις του ξενοδοχείου, ο Ginsburg όμως ήταν αυτός που ερχόταν στην Κύπρο για να επιβλέψει την ανέγερση. Σύμφωνα με τον Τάσο Ανδρέου, ο Ginsburg ερχόταν από το Τελ Αβίβ για αυτό τον σκοπό και λάμβανε, ως επιβλέπων, το ποσό των είκοσι λιρών για κάθε ταξίδι του στην Κύπρο. Το Forest Park αποπερατώθηκε το 1936 και ήταν το πλέον πρωτοποριακό ξενοδοχείο για τα συντηρητικά δεδομένα της εποχής του. Αίθουσες χορού, λουτρό σε κάθε δωμάτιο, εστιατόρια, μπαρ, γήπεδα και μια σειρά από γαλαζοαίματους επισκέπτες σε μια Κύπρο του Μεσοπολέμου. Το ξενοδοχείο υπέστη μια σειρά από επεκτάσεις και αλλοιώσεις, παραμένει όμως ένα από τα πιο λαμπρά δείγματα αρχιτεκτονικού Μοντερνισμού στην Κύπρο. Το Docomomo Cyprus έχει συμπεριλάβει το Forest Park στον κατάλογο του (2014) με «100 αξιόλογα έργα του κυπριακού Μοντερνισμού».

Οικία Μίκη Τσιαττάλα στη Λεμεσό (1933): Με το που αρχίζει να έρχεται στην Κύπρο ο Ginsburg ξεκινά, πέρα από μεγάλα έργα, να σχεδιάζει και ιδιωτικές οικίες για την αστική τάξη. Το 1933 αποπερατώνεται η οικία του οινοβιομήχανου Μίκη Τσιαττάλα στην οδό  Ναβαρίνου, η οποία ανεγέρθηκε με βάση σχέδια του Ginsburg. Στην ιδιωτική αυτή οικία διακρίνονται στοιχεία Art Deco αλλά και Μοντερνισμού. Η οικία αυτή υπέστη πρόσφατα υποδειγματική ανακαίνιση με σχολαστικό σεβασμό στο αρχικό κτίσμα.

Οικία Χαχολιάδη στη Λάρνακα (1934): Πληροφορίες για την οικία Χαχολιάδη, στην οδό Λουκή Πιερίδη στη Λάρνακα, βρίσκουμε στο βιβλίο-κατάλογο του Τμήματος Πολεοδομίας & Οικήσεως «Μαθαίνοντας από την Κληρονομιά του Μοντέρνου» (2009). Η οικία κτίστηκε το 1934 και ο Ginsburg χρησιμοποίησε, και εδώ, τη γλώσσα του Μοντερνισμού του Μεσοπολέμου. Αρκετά στοιχεία της σύνθεσης (όπως οι καθαρές και απλές φόρμες, οι πέργολες και ο ημικυλινδρικός όγκος του κλιμακοστασίου να προβάλλει στην πρόσοψη) θα τα δούμε να επαναλαμβάνονται και σε άλλες ιδιωτικές οικίες που σχεδίασε ο Ginsburg. Η οικία είναι σήμερα διατηρητέα οικοδομή.

 

Κινηματοθέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό (1930-1933), Ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας στη Λευκωσία (1946-1949), Ξενοδοχείο Κούριο Πάλας στη Λεμεσό (1959), © Φειδίας Παυλίδης, 2014

Κινηματοθέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό (1930-1933), Ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας στη Λευκωσία (1946-1949), Ξενοδοχείο Κούριο Πάλας στη Λεμεσό (1959), © Φειδίας Παυλίδης, 2014

Οικία Λεύκιου και Υπατίας Ζήνωνος στη Λεμεσό (1938): Πληροφορίες για αυτό το έξοχο κτίσμα βρίσκουμε τόσο στο βιβλίο του Τάσου Ανδρέου, όσο και στο βιβλίο-κατάλογο του Τμήματος Πολεοδομίας & Οικήσεως «Μαθαίνοντας από την Κληρονομιά του Μοντέρνου» (2009). Επίσης, το Docomomo Cyprus έχει συμπεριλάβει το κτήριο αυτό, που σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη της Λεμεσού, στον κατάλογο του (2014) με «100 αξιόλογα έργα του κυπριακού Μοντερνισμού». Το ζεύγος Λεύκιου και Υπατίας Ζήνωνος εμπιστεύθηκε το σχεδιασμό της παραθαλάσσιας κατοικίας τους στον Ginsburg, αφού ο Ginsburg κατέστη ένας από τους πλέον γνωστούς και επιτυχημένους αρχιτέκτονες στο νησί. Η οικία αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα και η γλώσσα του Μοντέρνου είναι πλέον ξεκάθαρη. Ασυμμετρίες, καθαροί και απλοί όγκοι, πρόβολοι και ένα ημικυλινδρικό κλιμακοστάσιο που προβάλλει δυναμικά στην πρόσοψη του κτηρίου. Οι επιδράσεις από την αρχιτεκτονική της περίφημης οικίας Weizmann είναι πέρα από σαφείς. Η οικία Weizmann βρίσκεται λίγο έξω από το Τελ Αβίβ και σχεδιάστηκε από τον Erich Mendelson, στα 1934, για τον Chaim Azriel Weizmann, τον πρώτο πρόεδρο του κράτους του Ισραήλ. Λογικό είναι ο Ginsburg να είχε επιρροές από τη χώρα που ζούσε και τους πρωτοπόρους του κινήματος του Μοντερνισμού. Ο όγκος της οικίας του ζεύγους Ζήνωνος διατηρείται αναλλοίωτος, και σε αρκετά καλή κατάσταση, μέχρι και σήμερα. Το 1996 προστέθηκε επέκταση στο πίσω μέρος, για να μπορέσει το κτήριο να φιλοξενήσει τη Δημοτική Πινακοθήκη Λεμεσού.

Μέγαρο Δημαρχείου Λεμεσού (1938-1943): Το 1938 ο Ginsburg αναλαμβάνει το σχεδιασμό του Δημαρχείου Λεμεσού. Αν και το μέγαρο αποπερατώθηκε τα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελεί δείγμα Μοντερνισμού του Μεσοπολέμου και ακολουθεί τις ρασιοναλιστικές αρχές ενός απλοποιημένου (αφαιρετικού) κλασικισμού. Ο πυργίσκος με το χαρακτηριστικό ρολόι προσδίδει στο κτήριο μνημειακή μεγαλοπρέπεια. Το νεοκλασικό πρόπυλο δεν περιλαμβανόταν στα σχέδια του Ginsburg. Ουσιαστικά επικολλήθηκε στην είσοδο του κτηρίου κατά την κατασκευή, κατόπιν απαιτήσεως των Ελλήνων δημοτών, ως στοιχείο αναφοράς στο παρελθόν του τόπου.

Ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας στη Λευκωσία (1946-1949): Στα 1946, κατόπιν εισηγήσεως του Γεώργιου Σκυριανίδη (ιδιοκτήτη τότε του Forest Park), ο Ginsburg ανέλαβε το σχεδιασμό του πολυτελούς ξενοδοχείου Λήδρα Πάλας. Αν και στην πρόσοψη του κτηρίου είναι έντονη η παρουσία νεογοτθικών στοιχείων (στοιχείο αναφοράς στη μεσαιωνική ιστορία της πρωτεύουσας), η σύνθεση των όγκων και άλλα στοιχεία κατατάσσουν το κτήριο στην κληρονομιά του Μοντέρνου. Το Docomomo Cyprus έχει συμπεριλάβει το Λήδρα Πάλας στον κατάλογο του (2014) με «100 αξιόλογα έργα του κυπριακού Μοντερνισμού».

Ξενοδοχείο Κούριο Πάλας στη Λεμεσό (1959): Ο Ginsburg αναλαμβάνει λίγο πριν το θάνατό του το σχεδιασμό του ξενοδοχείου Κούριο. Το περίφημο αυτό ξενοδοχείο της Λεμεσού αποπερατώνεται το 1959, ενώ ο Ginsburg είχε ήδη φύγει από τη ζωή το 1956. Το αρχικό κτίσμα δέχεται, μετά το 1959, ακόμα δύο ορόφους και αρκετές προσθήκες και ανακαινίσεις. Η ιστοσελίδα του ξενοδοχείου μάς δίνει μάλλον συγκεχυμένες πληροφορίες σε σχέση με τον αρχιτέκτονα και την ιστορία του κτηρίου.

Ο Ginsburg πέρα από όλα τα πιο πάνω κτήρια, τα οποία είναι πολύ γνωστά και αναγνωρίσιμα, σχεδίασε, μετά το 1940, μια σειρά από ιδιωτικές κατοικίες για την αστική τάξη της Λεμεσού. Τα κτήρια αυτά δεν ακολουθούν τη γλώσσα του Μοντέρνου, αλλά μάλλον έρχονται να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των πελατών του. Καμάρες, επενδύσεις με τουβλάκι, ιδιαίτερα επικλινείς στέγες και άλλες διακοσμήσεις προσδίδουν μια γραφικότητα σε αυτά του τα έργα. Παρά τη γραφικότητα των έργων, η ογκοπλασία και η σύνθεσή τους φανερώνουν ένα επιδέξιο αρχιτέκτονα. Ο Τάσος Ανδρέου αναφέρεται σε μερικές από αυτές τις κατοικίες. Είναι η οικία Βίκτορα Ιωαννίδη (σήμερα κατεδαφισμένη), η οικία του Γεώργιου Σκυριανίδη (1946) και η οικία της Άννης Γεωργαλλίδου (1953). Η οικία της οικογένειας Σκυριανίδη βρίσκεται κυριολεκτικά «πάνω στο κύμα» στον παραλιακό δρόμο της Γερμασόγειας. Η οικία της Άννης Γεωργαλλίδου βρίσκεται στην αρχή της οδού Νίκου Παττίχη. Για να εντοπίσω τα πιο πάνω, εκμεταλλεύτηκα ένα οικογενειακό γεύμα για να ρωτήσω τους πιο παλιούς, που πάντα ξέρουν κάτι παραπάνω για την πόλη και τους κατοίκους.

– Παππού, μα που εν το σπίτι της ΑΓ;

– Μα το ρετ χάους; Τζιαμέ απέναντι που ήταν το λούνα-παρκ που πηγαίναμεν που ήσασταν μωρά.

– Τι θέλεις και ρωτάς που εν το σπίτι της ΑΓ; (Η μάνα μου πανικόβλητη. Ό,τι και να ρωτούσα πάλι πανικόβλητη θα ήταν.)

– Μελετώ λίγο τον αρχιτέκτονα που το σχεδίασε.

– Μα εν ο Εβραίος, που έκαμεν και άλλα πολλά ωραία σπίθκια μες στην Λεμεσόν.

Με αυτή του τη κουβέντα ο παππούς μου επιβεβαιώνει πως ο Benzion Ginsburg ήταν σχετικά γνωστός σε όλη τη Λεμεσό. Ήταν ένας «στάρκιτεκτ» της εποχής του.

 

Οικία Λεύκιου και Υπατίας Ζήνωνος στη Λεμεσό (1938), Ξενοδοχείο Forest Park στις Πλάτρες (1932-1936), Μέγαρο Δημαρχείου Λεμεσού (1938-1943), © Φειδίας Παυλίδης, 2014

Οικία Λεύκιου και Υπατίας Ζήνωνος στη Λεμεσό (1938), Ξενοδοχείο Forest Park στις Πλάτρες (1932-1936), Μέγαρο Δημαρχείου Λεμεσού (1938-1943), © Φειδίας Παυλίδης, 2014

Σημείωση: Αντί φωτογραφιών σχεδίασα με πενάκια και χρώματα κάποια από τα κτήρια του Benzion Ginsburg. Μέσα από παλαιές φωτογραφίες και αφίσες προσπάθησα να ανακαλύψω και να αποτυπώσω την αρχική μορφή των κτηρίων την εποχή που κτίστηκαν. Η σημερινή όψη αρκετών από αυτά είναι διαφορετική. Για παράδειγμα, στο Λήδρα Πάλας και στο Κούριο Πάλας έχει διπλασιαστεί ο αριθμός των ορόφων. Στο Forest Park έχουν γίνει μια σειρά από επεκτάσεις. Η κοινή αισθητική στον τρόπο παρουσίασης βοηθά, πιστεύω, να δούμε αυτά τα κτήρια ως ένα σύνολο, ένα «δίκτυο». Ίσως μια διαδρομή με σταθμούς που θα μπορούσαμε να προτείνουμε σε ένα «εναλλακτικό» επισκέπτη του νησιού μας. «Διαδρομή στον Κυπριακό Μοντερνισμό του Μεσοπολέμου», ας πούμε. Αλλά ποιον από τους τουρίστες μας θα ενδιέφερε μια τέτοια διαδρομή; Ούτως ή άλλως το branding μας, χρόνια τώρα, είναι ηλιοβασιλέματα πίσω από αρχαίους κίονες και διαδρομές στα βήματα της Αφροδίτης. Το πολύ πολύ στα βήματα του Αποστόλου Παύλου. Ειρήνη υμίν!
Click to access the login or register cheese