του Ζήνωνα Σιερεπεκλή

Μιάμιση ώρα χρειάζεται. Τρεις με τ’ επιστροφής. Για τους Λευκωσιάτες βέβαια και τους Λαρνακείς. Οι Λεμεσιανοί, μπορεί να πάνε σε λιγότερο από μια ώρα. Αναφέρομαι στη Πάφο, που το 2017 θα είναι η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης και που χωρίς να το πολυγνωρίζουμε έχει ήδη αρχίσει να πραγματοποιεί σχετικές εκδηλώσεις. Μια απ’ αυτές φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό της Μουσείο, που βρίσκεται στην κεντρική λεωφόρο αμέσως μετά το «Σπίτι του Διοικητή», (όπως αποκαλούν οι Παφίτες την πάλαι ποτέ κατοικία του Επάρχου) και αφορά μιαν έκθεση που κινείται στο συναμφότερο μεταξύ κυπριακής αρχαιότητας και σύγχρονης τέχνης.

Αξίζει να την δείτε, μαζί και τα υπέροχα εκθέματα του Μουσείου. Να πάτε. Να πάρετε και τα παιδιά σας, να βγουν και λίγο έξω από τις αίθουσες των φροντιστηρίων.

Η έκθεση έχει τίτλο: Τραύμα και Θεραπεία. Είναι μια έκθεση συναρπαστική.  Είναι από τις λίγες του είδους της που πετυχαίνει απολύτως του σκοπού της. Οι εκθέσεις του τύπου αυτού συνήθως αποτυγχάνουν να κτίσουν ένα διάλογο μεταξύ αρχαίου ευρήματος και νέου δημιουργήματος.

Οι κεραμικές θερμοφόρες της Πάφου. Φωτ. Ανδρέας Κούτας

Στην υπό αναφορά εγκατάσταση όμως, όλων των καλλιτεχνών τα έργα, επικοινωνούν εντυπωσιακά με τον θεματικό στόχο που η Επιμελήτρια Νίκη Λοϊζίδη έθεσε. Τα έργα, διάσπαρτα μεταξύ των αρχαιοτήτων, όχι μόνο συνάδουν αλλά πολλές φορές έχουν τόσο εγγενές με των αρχαίων θραυσμάτων πνεύμα, που δεν είσαι σίγουρος αν βλέπεις σύγχρονη τέχνη ή απομεινάρια αρχαίων υλικών κατασκευών.

Την έκθεση ως σύνολο χαρακτηρίζει ένας βαθύς στοχαστικός ειρμός και μια αυτοσυνέπεια, έκφραση της οποίας είναι η καλλιτεχνική ορωριμότητα. Εύστοχα η Επιμελήτρια αναφέρει στον κατάλογο ότι οι καλλιτέχνες «υπήρξαν όλοι τους σαν έτοιμοι από καιρό».

Πίσω από την κεντρική ιδέα της έκθεσης βρίσκεται το σύνολο με τις «Κεραμικές Θερμοφόρες της Πάφου» που ανακαλύφθηκαν το 1968, πενήντα μέτρα δυτικά της οικίας του Διόνυσου στην Κάτω Πάφο. Οι συντηρητές πέτυχαν ν’ αποκαταστήσουν δεκαεπτά αγγεία από τα οποία τα δώδεκα βρίσκονται αναρτημένα στο Μουσείο της Πάφου πάνω σε ένα φυσικού μεγέθους σχεδιασμένο αντρικό μοντέλο. Οι θερμοφόρες, που αποτελούν στην ουσία ομοιώματα μελών του ανθρώπινου σώματος, είναι κεραμικές και η κάθε μια διαθέτει ένα στόμιο μέσα από το οποίο οι αρχαίοι Παφίτες έχυναν κάποιο ζεστό ή και κρύο υγρό (νερό ή λάδι). Χρονολογούνται μεταξύ του 1^ου π.Χ και του 1^ου μ.Χ. αιώνα.

Όταν βρεθείς αντιμέτωπος με το σύνολο αυτό, μια αμφιβολία σε τυλίγει. Τα ευρήματα όπως έχουν τοποθετηθεί εκπέμπουν μια τόσο δυνατή εικαστική εικόνα που στην αρχή διερωτάται κανείς αν αποτελούν αρχαιότητες ή «έργο σύγχρονου καλλιτέχνη». Η πληροφορία στον τοίχο επιβεβαιώνει την ιστορική απόσταση και τον υπερσυντέλικο χρόνο.

Θερμοφόρες. Φωτ. Χαράλαμπος Χαραλάμπους

Ας ακούσουμε με ποιό σκεπτικό η Επιμελήτρια της έκθεσης Νίκη Λοϊζίδη κάλεσε τους καλλιτέχνες σε αυτό το εξαιρετικά ευτυχές γεγονός, αφού προηγουμένως σημειώσουμε πως την αρχική ιδέα είχε η πολιτιστική ομάδα Εx-Artis της Πάφου η οποία είχε και την ευθύνη της οργάνωσης και παραγωγής.

«… περιεργαζόμενη τις περίτεχνες κεραμικές θερμοφόρες του Μουσείου της Πάφου, συνειδητοποίησα αρκετά γρήγορα ότι τα αντικείμενα αυτά, από τη φύση τους προσφέρονταν για αμφίσημες προσεγγίσεις και ερμηνείες, αφού ο βασικός λειτουργικός τους ρόλος συνδέεται άρρηκτα με τη διττή σημασία του ρήματος ‘θεραπεύω’ ( = καλλιεργώ τη γη, αλλά και τις Τέχνες, τις Επιστήμες και τα Γράμματα) και ‘θεραπεύω’ ( = εξαλείφω μια ασθένεια, επουλώνω μια πληγή ή ένα τραύμα). Αν πράγματι η χρήση των θερμοφόρων αγγείων προοριζόταν ενδεχομένως εκτός από τους αθλητές και για στρατιώτες τραυματίες πολέμου, τότε ο κεντρικός πυρήνας του θέματος ανοίγεται, μέσω των συμβολικών και αλληγορικών του προεκτάσεων, σε ένα πολύ πιο ευρύ πεδίο. Εδώ και αιώνες, στην έντεχνη και λαϊκή ποίηση και λογοτεχνία, όπως και στις τέχνες, η πληγή και το τραύμα δεν συνδέθηκαν μόνο με τον σωματικό πόνο, αλλά και με τον ψυχικό..»

Σκεύη Καθημερινής Τελετουργίας, Δοχεία για τις Χαρές και τις Λύπες της.Φωτ. Παναγιώτης Μηνά

Στην έκθεση συμμετέχουν δεκαέξι καλλιτέχνες με έργα που περιλαμβάνουν ποικίλες εκφράσεις και τεχνοτροπίες μεταξύ των οποίων κατασκευές, βίντεο κ.α. Μερικοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τις αρχαίες πρακτικές και αντιλήψεις ενώ άλλοι συνέδεσαν το έργο τους με σύγχρονα προβλήματα που εκπηγάζουν από την υπερκαταναλωτική πραγματικότητα του σήμερα. Μια τρίτη κατηγορία έργων διαπραγματεύεται και αξιοποιεί το αμφίσημο του διττού νοήματος που περιέχει το ρήμα «θεραπεύω».

Είναι φανερό πόσο μάταιο θα ήταν να προσπαθήσω να περιγράψω μια έκθεση την οποία ο αναγνώστης του παρόντος καλείται να επισκεφθεί. Ως εκ τούτου σταματώ εδώ και περιορίζομαι στην γενική αρχική εισήγηση: ΝΑ ΠΑΤΕ.

Τάμα στον άγνωστο Θεό. Φωτ. Χαράλαμπος Χαραλάμπους

Αξίζει χίλιες φορές τον κόπο. Δεδομένης δε της γενικής απαξίωσης που διανύει ο τόπος, ένεκα των πολλαπλών και κατά συρροή σκανδάλων που αποκαλύπτονται κάθε μέρα, η ποιοτική αυτή έκθεση λειτουργεί και ως μια αχτίδα ελπίδας και αυτοπεποίθησης. Ό,τι κάτι μας έχει απομείνει, ό,τι ακόμα υπάρχει ένα υγιές κομμάτι μέσα στο σώμα αυτής της κοινωνίας που μπορεί σαν τις αρχαίες θερμοφόρες να θεραπεύει. Τα έργα των δημιουργών μας είναι έργα πλήρους νοήματος και εκπέμπουν πολύ υψηλού επιπέδου εικαστικά και άλλα μηνύματα, θεραπευτικά αν μου επιτρέπεται η έκφραση.

Στην έκθεση μετέχουν οι καλλιτέχνες: Ατταλίδου Κατερίνα, Vargas Susan, Ζαντίδης Ευριπίδης, Τυμπιώτου Ιωάννα, Inatci Umit, Κωνσταντή Μαριάννα, Μακρίδης Άγγελος, Νεοφύτου Αντώνης, Οικονόμου Γιάννος, Pedersen Lyngkaer Ditte, Σάββα Ανδρέας, Στεφανή Ρήνος, Χαραλαμπίδης Νίκος, Χαραλάμπους Χαράλαμπος, Χατζηγεωργίου Γιούλα, Χατζηγεωργίου Λίλια.

Ο γράφων ξεχώρισε, από τα έργα που έγιναν ειδικά για την συγκεκριμένη έκθεση, την σκευή του Ρήνου Στεφανή με τίτλο Homo Triticus,  τις θερμοφόρες του Αντώνη Νεοφύτου, τα σκεύη καθημερινής τελετουργίας της Κατερίνας Ατταλίδου και το τάμα στον άγνωστο Θεό της Susan Vargas, για την απόλυτη καθαρότητα του λόγου που εκπέμπουν κυρίως σε ότι αφορά την διαλεκτική σχέση σημαίνοντος_σημαινόμενου.

Homo Triticus. Φωτ. Χαράλαμπος Χαραλάμπους

Επί πλέον δε, για την εικαστική τους έκφραση καθώς και για την ισόρροπη σχέση μεταξύ μορφής και περιεχομένου, αλλά και γιατί παραπέμπουν σε μια χειρονακτική αντίληψη της τέχνης. Οι προσωπικές εκτιμήσεις του γράφοντος, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εισπραχθούν ως αξιολογική αποτίμηση. Είναι πεποίθηση μου πως για να ευδοκιμήσει διάλογος, μέσα στο παράλογο που χαρακτηρίζει τις μέρες μας, ο καθένας πρέπει να πει τον δικό του, ολόδικό του λόγο.

(Συνιστώ να αγοράσετε τον κατάλογο και έναν επιπλέον για να τον δώσετε σε κάποιο φιλικό σας πρόσωπο. Έτσι, θα πολλαπλασιαστούν οι επισκέψεις προς όφελος της πολιτιστικής μας καλλιέργειας)

Η έκθεση, που διοργανώθηκε από την Πολιτιστική Κίνηση ex-Artis και τον Οργανισμό Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Πάφος 2017, σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το ΤΕ.ΠΑ.Κ. θα είναι ανοιχτή μέχρι τις 28/2/2015.

Σημ.:  Όλες οι φωτογραφίες βρίσκονται στον κατάλογο της έκθεσης (Νίκη Λοϊζίδη (επιμελήτρια), Τραύμα και Θεραπεία: κυπριακή αρχαιότητα και σύγχρονη τέχνη, εκδόσεις Εν Τύποις, Λευκωσία 2014).