Μια Σχεδία σχεδιασμού της συνεργατικής πόλης
της Παρασκευής Ταράνη
Η Σχεδία (Schedia) είναι μια μικρή ομάδα που στοχεύει στη στήριξη και διάδοση του socially engaged design στην Κύπρο. Το ενδιαφέρον τους εστιάζεται στη δημιουργία αστικών χώρων ως χώρων ζωής, οι οποίοι είναι φιλικοί προς τους χρήστες τους (place making). Πιστεύουν στη σημασία της βαθιάς κατανόησης του αστικού τοπίου κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού, αναγέννησης ή ανάπλασής του, πρακτική που οδηγεί στη δημιουργία χώρων που ανταποκρίνονται άμεσα στις κοινωνικές ανάγκες των πολιτών. Σχεδιάζουν και οργανώνουν συμμετοχικά και διεπιστημονικά εργαστήρια και συνέδρια μέσα από τα οποία προωθούν την ανταλλαγή γνώσεων, δεξιοτήτων και εμπειριών και ενθαρρύνουν ανοικτού τύπου συζητήσεις σχετικά με το μέλλον του αστικού τοπίου στην Κύπρο και κυρίως στη Λευκωσία.
Συζητάμε μαζί τους για τα θέματα του συμμετοχικού σχεδιασμού των πόλεων και τις δυναμικές μιας παγκόσμιας τάσης αλλαγής των διαδικασιών σχεδιασμού του αστικού χώρου μέσα από την ενεργή συμμετοχή των τοπικών συλλογικοτήτων.
Συμμετοχικό Εργαστήρι Lets Talk About SED (Socially Engaged Design), Ξαρκής Φεστιβάλ 2014 / Photo © Schedia
Ολοένα και περισσότερο, στις ημέρες μας, αναδεικνύεται η δυναμική του συμμετοχικού σχεδιασμού, της «συνεργατικής» πόλης και η συλλογική δύναμη των τοπικών κοινοτήτων. Εντοπίζετε μια τέτοια δυναμική στη Λευκωσία και σε άλλες πόλεις της Κύπρου; Πώς η ομάδα σας βοηθάει σε αυτή την κατεύθυνση;
Μέσα από συζητήσεις με άτομα που ανήκουν στον τομέα μας (αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, ακαδημαϊκοί), άτομα που εμπλέκονται ενεργά σε ομάδες κατοίκων (π.χ Awake Within the Walls / Άγρυπνοι Εντός των Τειχών) αλλά και με άτομα που δραστηριοποιούνται σε άλλους επαγγελματικούς τομείς διαπιστώσαμε ότι στη Λευκωσία έχουμε αρχίσει εδώ και καιρό να περιεργαζόμαστε την ιδέα της συνεργατικής πόλης.
Μέσα από περιοδικές αστικές παρεμβάσεις οι οποίες είναι μικρές σε κλίμακα, κοινωνικά ευαίσθητες και απαιτούν τη συμμετοχή των πολιτών, στοχεύουμε στην ανάδειξη των υφιστάμενων χαρακτηριστικών μιας περιοχής ή κοινότητας καθώς και των δυνατοτήτων τους.
Στη διάρκεια των χρόνων που δραστηριοποιόμαστε έχουμε επίσης αντιληφθεί ότι αυτή η ιδέα ακούγεται ‘εύκολη’ στη θεωρία αλλά είναι αρκετά περίπλοκη στην πράξη. Πώς μπορεί μια κοινότητα να εμπλακεί ενεργά στη διαμόρφωση και διατήρηση του αστικού περιβάλλοντος; Πώς ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να καταστεί βιώσιμο μακροπρόθεσμα; Μπορεί να προσφέρει ουσιαστικά στην ποιότητα ζωής σε μια πόλη; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα τα οποία εξερευνούμε.
Μέσα από περιοδικές αστικές παρεμβάσεις οι οποίες είναι μικρές σε κλίμακα, κοινωνικά ευαίσθητες και απαιτούν τη συμμετοχή των πολιτών, στοχεύουμε στην ανάδειξη των υφιστάμενων χαρακτηριστικών μιας περιοχής ή κοινότητας καθώς και των δυνατοτήτων τους. Παράλληλα με τις παρεμβάσεις οργανώνουμε εργαστήρια ή συνέδρια όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να συζητούν, να ανταλλάζουν και να αναπτύσσουν ιδέες σχετικές με το συμμετοχικό σχεδιασμό και το σχεδιασμό που ασχολείται με κοινωνικά θέματα (socially engaged design).
Τριήμερο φεστιβάλ design Larnaka Plan B / Photo © Schedia
Πιστεύετε ότι αυτή είναι μία τάση που εκπορεύεται από τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών και των τοπικών κοινοτήτων να συν-διαμορφώσουν τον χώρο που κατοικούν ή είναι πιθανά αποτέλεσμα «μοδάτων» πρακτικών και δράσεων στον αστικό χώρο;
Η υπεραστικοποίηση των μεγαλουπόλεων και μητροπόλεων τα τελευταία εξήντα χρόνια, ο γοργός ρυθμός ανάπτυξης των προαστίων και η απουσία στενών δεσμών μέσα στις τοπικές κοινότητες δημιούργησε την ανάγκη στους πολίτες να νιώσουν ότι είναι ενεργά μέλη μιας γειτονιάς. Το αποτέλεσμα αυτής της κινητοποίησης ήταν η εξάπλωση του bottom–up urbanism και της τάσης συνδιαμόρφωσης του αστικού τοπίου, πρακτικές οι οποίες ενσωματώθηκαν στα πολιτικά μανιφέστο ορισμένων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων με τις τοπικές αρχές να συμπληρώνουν τις ήδη υπάρχουσες πρωτοβουλίες αστικής ανάπλασης (π.χ Μεγάλη Βρετανία, Δανία, Ολλανδία).
Σχετικά με τη Λευκωσία και ιδιαίτερα με την εντός των τειχών πόλη, η αστική συνδιαμόρφωση προέκυψε από την ανάγκη των κατοίκων για καλύτερη διαβίωση μέσα στο άμεσο αστικό περιβάλλον τους.
Σχετικά με τη Λευκωσία και ιδιαίτερα με την εντός των τειχών πόλη, η αστική συνδιαμόρφωση προέκυψε από την ανάγκη των κατοίκων για καλύτερη διαβίωση μέσα στο άμεσο αστικό περιβάλλον τους. Οι επηρεαζόμενες κοινότητες, είτε γιατί ένιωσαν απογοητευμένες με τις αποφάσεις των τοπικών αρχών, είτε γιατί ήθελαν να προσφέρουν έμπρακτα στην κοινωνία συντάχθηκαν σε αυτοδιαχειριζόμενες ομάδες και προχώρησαν με δικές του πρωτοβουλίες.
Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να σημειώσουμε ότι καθώς ο τρόπος σκέψης του bottom–up και DIY Urbanism[1] έχει αποδειχθεί αρκετά επιτυχημένος στο εξωτερικό, κάποιες τοπικές αρχές, αρχιτέκτονες και designers έχουν αρχίσει να τον υιοθετούν και στην Κύπρο ίσως για τους λάθος λόγους και χωρίς την προαπαιτούμενη έρευνα βιωσιμότητας των προτεινόμενων δράσεων.
Πάνω απ΄όλα πρέπει να δοθεί έμφαση στο σχεδιασμό δομών οι οποίες να επιτρέπουν, να ενθαρρύνουν και να εμπνέουν την ενεργή συμμετοχή των κοινοτήτων όχι μόνο στη φροντίδα του περιβάλλοντός τους αλλά και στη συμβολή τους σε νομοσχέδια και κυβερνητικά προγράμματα.
η γνώση των συμμετεχόντων για τα χαρακτηριστικά της περιοχής τους μπορεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη μετέπειτα χρήση των δημόσιων χώρων αλλά και να συμβάλει προς τη διατήρηση της τοπικής ταυτότητας.
Μπορεί η δυναμική συμμετοχή των κοινοτήτων να αλλάξει τη φύση του σχεδιασμού των πόλεων και του δημόσιου χώρου; Μπορεί να κάνει τους «ειδικούς» στο σχεδιασμό αλλά και τις πολιτικές εξουσίες να είναι πιο ανοικτοί και να έχουν άλλες αφετηρίες (π.χ. τον άνθρωπο και τις ανάγκες του);
Η διαρκής και διαχρονική συζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο για το μέλλον των πόλεων μας υποστηρίζει σε μεγάλο βαθμό ότι το αστικό τοπίο και κυρίως οι δημόσιοι χώροι πρέπει να γίνουν πιο φιλικοί προς τους χρήστες του με υποδομές (υπάρχουσες και νέες) που να αντιμετωπίζουν τις κοινωνικές προκλήσεις των ημερών μας.
Όταν μια από τις βασικές αρχές του socially engaged design, η συμμετοχή των επηρεαζόμενων ομάδων σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού και εφαρμογής ενός έργου, σχετίζεται με την αστική ανάπτυξη τότε η πόλη γίνεται πιο ευαίσθητη προς τις ανάγκες των κατοίκων της. Ο συνεχής διάλογος ανάμεσα στους τοπικούς φορείς, τους ειδικούς και τους κατοίκους μιας περιοχής ενθαρρύνει τη δημιουργία νέων και εναλλακτικών μεθόδων για τον αστικό σχεδιασμό καθώς και θεσμών που προσφέρουν λύσεις καταλληλότερες προς τις ιδιότητες μιας περιοχής και επηρεάζουν άμεσα τη χρήση ενός δημόσιου χώρου. Επίσης η γνώση των συμμετεχόντων για τα χαρακτηριστικά της περιοχής τους μπορεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη μετέπειτα χρήση των δημόσιων χώρων αλλά και να συμβάλει προς τη διατήρηση της τοπικής ταυτότητας.
Για να υποστηρίξουμε με παραδείγματα τη θεωρία θα θέλαμε να αναφέρουμε δύο περιπτώσεις που αποδεικνύουν ότι η συμμετοχή των κοινοτήτων μπορεί να αλλάξει το σχεδιασμό των πόλεων:
Invisible Zagreb (2003 – 2005): Στόχος της πρωτοβουλίας ήταν η διερεύνηση, η σήμανση και ανάδειξη των δυνατοτήτων των κτιρίων και χώρων της πόλης του Ζάγκρεμπ που είχαν εγκαταλειφθεί και σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί ενώ το αστικό τοπίο αναπτυσσόταν γύρω τους. Το έργο της ομάδας Platforma 9,81 παρέχει όχι μόνο έναν λεπτομερή κατάλογο όλων των αχρησιμοποίητων χώρων αλλά και μια εναλλακτική μεθοδολογία για τον αστικό σχεδιασμό σε μια πόλη που βιώνει εκτενείς αλλαγές. Η δράση ενθάρρυνε τις δημοτικές αρχές να επανεξετάσουν το προφίλ των εν λόγω περιοχών και έγινε μέρος μιας διαρκούς συζήτησης για το μέλλον της πόλης. Η συνεργασία των τοπικών αρχών με τους εμπλεκόμενους πολίτες και τους ιδιοκτήτες των ακινήτων καθώς και η άμεση συμμετοχή του κοινού ήταν απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία του έργου.
Παρκάκια (Parklets) στο Σάο Πάολο, Βραζιλία[2]: Το 2013, κατά τη διάρκεια της Εβδομάδας Περιβάλλοντος στο Σάο Πάολο, μια πρωτοβουλία έλαβε μέρος: οι άδειες λωρίδες στάθμευσης αυτοκινήτων παραπλεύρως των δρόμων μετατράπηκαν σε μικροσκοπικά πάρκα με παγκάκια και τραπέζια για δημόσια χρήση. Οι τοπικές αρχές του Σάο Πάολο αναγνώρισαν τη μεγάλη επιτυχία του πειράματος με ένα ψήφισμα που θεσπίζει τη δημιουργία αυτού του είδους των δημόσιων χώρων. Το ψήφισμα (αρ.55,405) είναι μοναδικό στο είδος του στη Λατινική Αμερική και καθορίζει τους κανονισμούς για τη δημιουργία και διατήρηση μικρών πάρκων.
Τριήμερο φεστιβάλ design Larnaka Plan B / Photo © Schedia
Urban Invasions / Photo © Schedia
Πιστεύετε ότι τα ψηφιακά μέσα, ειδικά τα social media, συμβάλλουν στην αύξηση της συμμετοχής των πολιτών ή είναι μόνο θέμα ενεργοποίησης και συνευρέσεων στο φυσικό χώρο;
Τa ψηφιακά μέσα και social media βοηθούν στη γρήγορη ενημέρωση, προώθηση και διάδοση κάποιων ιδεών καθώς και στην ανάπτυξη του ελεύθερου διαλόγου μεταξύ διαφόρων κοινοτήτων με ποικίλα ενδιαφέροντα και ενίοτε αντικρουόμενα συμφέροντα. Με την άνθηση αυτών των μέσων το κοινό έχει πρόσβαση σε θεωρίες και μπορεί να αναλύει θέματα σχετικά με την πολεοδομία, την αστική ανάπτυξη, το ρόλο του πολίτη στις πόλεις του μέλλοντος. Τα διάφορα ιστολόγια και forums (π.χ. The Pop–Up City, This Big City, Urban Times) λειτουργούν ως μια συγκεντρωτική βάση και πηγή έμπνευσης. Ας μη ξεχνάμε όμως ότι αυτά τα μέσα δεν είναι πάντα διαθέσιμα σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού. Επίσης δεν αρκεί μόνο να σκεφτόμαστε, να συζητάμε, να αναλύουμε και σε ορισμένες περιπτώσεις να διαμαρτυρόμαστε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πόλη μας.
Στο φυσικό χώρο οι ενδιαφερόμενοι και άμεσα εμπλεκόμενοι έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν μέρος στις διαδικασίες αλλαγής των περιοχών τους, να εφαρμόζουν δράσεις και ως αποτέλεσμα να γίνονται ενεργά μέλη της κοινωνίας. Μέσα από τα βιώματά τους μπορούν να εξετάζουν ποιου είδους αστικές παρεμβάσεις μπορούν να θεωρηθούν πρακτικές, ρεαλιστικές και ευαίσθητες προς τις ανάγκες τους και να δραστηριοποιούνται διαρκώς για τη βελτίωση τους.
Υπερ-συνδέσεις
Σχεδία (Schedia) – http://www.weareschedia.org/
The Pop–Up City – http://popupcity.net/
This Big City – http://thisbigcity.net
Urban Times – https://urbantimes.co/
Σημειώσεις
[1] Do It Yourself Urbanism
[2] http://thisbigcity.net/sao-paulo-transforms-parklets-into-public-policy/
