ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΑΜΙΑΝΤΟΥ: ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΜΕΣΩ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ
των Χάρη Μούντη και Άντριας Βραχίμη
Η Κύπρος ήταν πάντοτε το νησί που φημιζόταν για τα τεράστια αποθέματα ορυκτού πλούτου, εξού και η ονομασία της, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το χαλκό (cuprous). Ένα άλλο, όμως, είδος ορυκτού που σημάδεψε την ιστορία του νησιού, και συνεχίζει ακόμη εν μέρει, είναι ο αμίαντος.
Στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, ο αμίαντος έπαιξε σημαντικό ρόλο ιδιαίτερα στην οικονομία, η οποία βασιζόταν κατα πολύ στην εξόρυξη του μεταλλεύματος. Όπως είναι γνωστό, η Κύπρος και συγκεκριμένα το χωρίο Αμίαντος, φιλοξενούσε το μεγαλύτερο μεταλλείου αμιάντου στην Ευρώπη και ένα απο τα σημαντικότερα παγκοσμίως.
Στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, ο αμίαντος έπαιξε σημαντικό ρόλο ιδιαίτερα στην οικονομία, η οποία βασιζόταν κατα πολύ στην εξόρυξη του μεταλλεύματος.
To μεταλλείο του Αμιάντου σε περίοδο λειτουργίας, © troodos-geo.org/foni-lemesos.com/moa.gov.cy/lemesos-blog.com, επεξεργασία Χάρης Μούντης & Άντρια Βραχίμη
Η ιστορία του μεταλλείου
Η νεότερη ιστορία εκμετάλλευσης του ορυκτού αρχίζει στις αρχές του 20ου αιώνα όταν ο χρυσοτιλικός τύπος αμιάντου άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία. Η χρήση του αμιάντου ήταν ευρέως διαδεδομένη, τόσο στην οικοδομική βιομηχανία, όσο και στην αυτοκινητοβιομηχανία και άλλους τομείς.Το ενδιαφέρον για εκμετάλλευση του αμιάντου επικεντρώθηκε στην περιοχή του Τροόδους, όπου εντοπίσθηκαν πλούσιες πηγές χρυσοτιλικού αμιάντου κατάλληλου για οικονομική εκμετάλλευση. Η παραγωγή αμιάντου πάνω σε οργανωμένη κλίμακα άρχισε το 1904 στο σημερινό χώρο του μεταλλειου και διήρκησε μέχρι το 1988.
Η εξόρυξη του μεταλλεύματος γινόταν χειρωνακτικά μέχρι το 1950, και είχε απόλυτη εξάρτηση από την απασχόληση τεράστιου αριθμού εργατών (15000 χιλιάδες). Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός οτι η όλη επεξεργασία γινόταν χωρίς τη λήψη αυστηρών μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος και του εργατικού δυναμικού. Οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους διέμεναν με τις οικογένειές τους σε προσωρινά καταλύματα γύρω από το χώρο του μεταλλείου, τα οποία σταδιακά εξελίχθηκαν σε μόνιμες κατοικίες δημιουργώντας έτσι μια κοινότητα με σχολεία, νοσοκομείο, εκκλησία και καταστήματα.
Η εξόρυξη του μεταλλεύματος γινόταν χειρωνακτικά μέχρι το 1950, και είχε απόλυτη εξάρτηση από την απασχόληση τεράστιου αριθμού εργατών (15000 χιλιάδες)
Το μεταλλείο του Αμιάντου λοιπόν, ήταν για τον κόσμο μια μεγάλη κοινότητα, ένα μέρος όπου οι εργάτες και οι οικογένειές τους όχι μόνο δούλευαν αλλά και ζούσαν, κάτω απο αρκετά σκληρές κι απάνθρωπες συνθήκες οι οποίες απέφεραν χρόνιες ασθένειες και θανάτους. Έτσι, με το κλείσιμο του μεταλλείου, μια έκταση 13km2 παρέμεινε αναξιοποίητη για αρκετά χρόνια και κατα συνέπεια, οι μόνιμοι κάτοικοι του Αμιάντου μειώθηκαν στα 300 άτομα.
To μεταλλείο του Αμιάντου σήμερα, © troodos-geo.org, επεξεργασία Χάρης Μούντης & Άντρια Βραχίμη
Αυτοψία-Σημερινή κατάσταση
Απο το 1995 μέχρι σήμερα γίνονται προσπάθειες για αναδάσωση της περιοχής με στόχο την επαναφορά του φυσικού τοπίου και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος του χώρου του ορυχείου. Παράλληλα, γίνονται σκέψεις για διατήρηση κάποιων υποδομών που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα της κοινότητας, αφού ο χώρος και οι υποδομές του ορυχείου κρύβουν μια μεγάλη ιστορία για την έντονη δραστηριότητα της περιοχής.
Μέχρι σήμερα έχει επιτευχθεί η αναδάσωση μέρους της πλαγιάς, με τη δημιουργία βοτανικού κήπου και συγκεκριμένα με τη φύτευση δέντρων, θάμνων και λουλουδιών στο καθαρό χώμα που προστέθηκε πάνω απο το άλλοτε σεληνιακό τοπίο της κοινότητας Αμιάντου. Μέσα στα μελλοντικά έργα συμπεριλαμβάνεται και η δημιουργία τεχνητής λίμνης στον κεντρικό κρατήρα.
Στο μεταλλείο πλέον θα μπορούσε να γίνεται εξόρυξη, όχι μεταλλεύματος, αλλά κουλτούρας και ιστορίας. Ο χώρος θα αποτελούσε ένα σημείο αναφοράς, όπου συναντιόνται το παρόν/ιστορία με το μέλλον/πολιτισμός…
To μεταλλείο του Zollverein σε περίοδο λειτουργίας, © bdonline.co.uk/Wikipedia.org/historytrips.eu, επεξεργασία Χάρης Μούντης & Άντρια Βραχίμη
Το Zollverein ως ‘φάρος’
Σε αυτή τη φάση, θεωρούμε πως είναι απαραίτητο, η πολιτεία και οι αρμόδιες αρχές, να δημιουργήσουν ένα πλάνο που θα στοχεύει στην διατήρηση των κτιριακών εγκαταστάσεων με τρόπο που να παρουσιάζει την ιστορία της περιοχής. Η ανάπλαση αυτή θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη μετατροπή ενός εγκαταλελειμμένου, σχεδόν στοιχειωμένου χώρου, σε θεματικό πάρκο ή καλύτερα σε ένα ανοιχτό μουσείο, που θα αναζωογονούσε την περιοχή και θα απέφερε νέες προοπτικές, τόσο στον οικονομικό όσο και στον κοινωνικοπολιτιστικό τομέα.
To μεταλλείο του Zollverein σήμερα, © Προσωπικό αρχείο Χάρη Μούντη, επεξεργασία Χάρης Μούντης & Άντρια Βραχίμη
Ένα τέτοιο μεγαλεπίβολο πρότζεκτ, για να μπορεί να επιτευχθεί και να αποφέρει όσα προαναφέραμε, πρέπει να προκύψει μέσα απο την έρευνα παρόμοιων, επιτυχημένων παραδειγμάτων. Ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε να είναι το Zolverein Museum, στο Εssen της Γερμανίας, που βρίσκεται πλέον υπό την προστασία της Unesco. Tο παράδειγμα αυτό έχει πολλές ομοιότητες με το μεταλλείο του Αμιάντου, αφού πρωτίστως, απο το 1847 μέχρι το 1986 που έκλεισε, λειτουργούσε ώς ορυχείο κάρβουνου και ήταν το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Όπως με το μεταλλείο του Αμιάντου, έτσι και με το Zollverein, προκλήθηκε τεράστια οικολογική καταστροφή που σήμανε το κλείσιμό του. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το μέγεθος του ορυχείου φτάνει τα 10.000km2, όπως κι αυτό του αμιάντου. Σημαντική διαφορά όμως, είναι το ότι οι Γερμανοί προώθησαν και διατήρησαν το ορυχείο μέσω εναλλακτικών χρήσεων και δεν περιορίστηκαν στην αποκατάσταση του περιβάλλοντος.
Με το κλείσιμο του ορυχείου, τα κτίρια διατηρήθηκαν και άρχισαν να επαναχρησιμοποιούνται για εντελώς διαφορετικούς σκοπούς και παράλληλα ανακηρύχθηκαν ιστορικά μνημεία. Συγκεκριμένα, η περιοχή μετατράπηκε σε ‘κοινωνικό συμπυκνωτή’, μέσω της προώθησης εναλλακτικών χρήσεων που περιλαμβάνουν μουσεία, εκθεσιακούς χώρους, χώρους αναψυχής, όπως εστιατόρια, δημόσιες πισίνες, κινηματογράφο, θέατρο, πεζόδρομους και ποδηλατόδρομους που διασχίζουν το θεματικό πάρκο.
Από μια γρήγορη ματιά, λοιπόν, στο έργο των Γερμανών, αντιλαμβάνεται κανείς τις διάφορες εναλλακτικές χρήσεις με τις οποίες το μεταλείο του Αμιάντου θα ‘ξαναζωντάνευε’, ελκύοντας επισκέπτες κάθε τάξης και ηλικίας για διάφορες δραστηριότητες. Αυτό, θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας για αρκετούς, θα προσέλκυε τουρίστες και ως επακόλουθο, η περιοχή θα αποκτούσε ολοένα και περισσότερους κατοίκους, αντιμετωπίζοντας με αυτό τον τρόπο, τον κίνδυνο ολικής εγκατάλειψης του χωριού. Στο μεταλλείο πλέον θα μπορούσε να γίνεται εξόρυξη, όχι μεταλλεύματος, αλλά κουλτούρας και ιστορίας. Ο χώρος θα αποτελούσε ένα σημείο αναφοράς, όπου συναντιόνται το παρόν/ιστορία με το μέλλον/πολιτισμός…
