Αρχιτέκτονες/ Συντονιστές: Φάνος Λοϊζίδης, Γλυκερία Αναξαγόρου

Καλλιτέχνης: Λένα Χατζή

Συνεργάτες: Έμιλυ Μακεδόνα, Αντωνία Σιαμπέλα Λοϊζίδου

2013 | Πρόταση

Μαρί, Λεμεσός

Πανέλα 1 & 2 – Χωροταξικό, © Γ. Αναξαγόρου

Η πρόταση – μία μνημειακή αφηγηματική πορεία

Η πρότασή μας, αποτελεί ολόκληρη, ένα μνημειακό έργο με έντονο συμβολισμό. Κάθε, μέλος της, μεταφέρει στον επισκέπτη, διαφορετικά συναισθήματα, φέρνοντάς τον σε εγρήγορση, ξυπνώντας την μνήμη του και μεταφέροντάς στην καρδία του διάφορες εμπειρίες που τον ανάγουν στα τρομαχτικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στον χώρο αυτό.  Όλη η πορεία του επισκέπτη στο χώρο, είναι ένα υποβλητικό πέρασμα, ένα έντονο αφηγηματικό ταξίδι στο χώρο, που κατάληξη έχει τον τόπο της θυσίας, τον κρατήρα. Η ιστορία των γεγονότων, ξεδιπλώνεται σταδιακά και παράλληλα με την πορεία και κάθοδο του επισκέπτη από την αφετηρία, που είναι το πλάτωμα του παρεκκλησίου, μέχρι το τέρμα της πορείας, που είναι ο πυθμένας του κρατήρα. Σε όλο το μήκος της η πορεία ορίζεται από ένα μπετονένιο αφηγηματικό τοίχο, στον οποίο βρίσκεται χαραγμένη η ιστορία της έκρηξης και η ιστορία της θυσίας κάθε ενός από τους δεκατρείς ήρωες.

1η στάση – το παρεκκλήσιο και η πλατεία του

Ο επισκέπτης, ανηφορίζει από την πύλη του στρατοπέδου ακολουθώντας μία ήπια χωμάτινη διαδρομή προς την κορυφή του λόφου. Η πορεία, κατευθύνεται προς την πρώτη στάση της πορείας του, το εκκλησάκι. Η παρουσία του παρεκκλησίου, με την γεωμετρία ενός διχοτομημένου ανάποδου κόλουρου κώνου, την αρνητική δηλαδή γεωμετρία του κρατήρα της έκρηξης, σηματοδοτεί την πορεία, και κατευθύνει τον επισκέπτη στην ανάβαση.

Μπροστά από το κτίριο του Ιερού Βήματος αναπτύσσεται μία κυκλική πλατεία συνάθροισης. Αυτή η στάση είναι και η αφετηρία της πορείας του επισκέπτη προς τον κρατήρα. Η πλατεία ορίζεται από ένα περιμετρικό λίθινο στηθαίο – κάθισμα που διακόπτεται από 13 ακτινωτές χαράξεις που συμβολίζουν τους 13 ήρωες. Αυτή η συμβολική χάραξη σε 13 τμήματα, θα εμφανίζεται και στην συνέχεια της μνημειώδους σύνθεσης.

Η πρώτη αυτή μνημειακή σύνθεση με τον κεκλιμένο αφηγηματικό τοίχο που διχοτομεί τον αντεστραμμένο κόλουρο κώνο του Ιερού στην κορυφή του λόφου, σηματοδοτεί και κάνει εμφανή τη μνημειακή σύνθεση, όχι μόνο στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και από τον υπεραστικό δρόμο. Το βλέμμα του κάθε ταξιδιώτη που στρέφεται προς το λόφο, συναντά το μνημείο και αντιλαμβάνεται ότι εδώ κοντά είναι ο τόπος θυσίας των ηρώων.

2η στάση – οι 13 πεσσοί και το πέρασμα στους σταυρούς

Συνεχίζοντας την πορεία προς τον κρατήρα, λίγα μέτρα μετά, ο αφηγηματικός τοίχος διαλύεται σε 13 πεσσούς – περάσματα που αφήνουν τον επισκέπτη να κατευθυνθεί προς το πλάτωμα με τους σταυρούς που τοποθετήθηκαν από τους συγγενείς εις μνήμην των 13 ηρώων. Κάθε ένας από τους 13 πεσσούς είναι αφιερωμένος σε ένα ήρωα, και φέρει εγχάρακτη τη μορφή, το όνομα και στοιχεία για τον κάθε ήρωα.

Πανέλο 3 – Εξέλιξη Ιδέας, © Γ. Αναξαγόρου

Η κατάβαση –  η διατάραξη της συνέχειας, ρωγμή – πληγή στην πλαγιά του βουνού

Η πορεία με τον αφηγηματικό τοίχο συνεχίζει προς την πλαγιά, ενώ σταδιακά το ύψος του χαμηλώνει για να μηδενιστεί σχεδόν, πάνω από τον κρατήρα.

Η έντονη γραμμικότητα της πορείας προς τον κρατήρα, διαταράσσεται με την κάθοδο στην πλαγιά του βουνού και διαμορφώνεται σε μία έντονη τεθλασμένη γραμμή με μεταβλητό πλάτος, βυθισμένη στο σώμα του βουνού. Με αυτή την έντονη διατάραξη της συνέχειας, θέλαμε να διεγείρουμε στον επισκέπτη, που χάνεται βυθισμένος στην πλαγιά ανάμεσα σε μία έντονα ακανόνιστη γεωμετρία, ένα επίσης έντονο συναίσθημα,  όμοιο με αυτό που νιώσαμε την ώρα της έκρηξης. Ο σεισμός που δημιουργήθηκε με την έκρηξη, είναι σαν να προκάλεσε μία τεράστια ρωγμή – πληγή στην πλαγιά του βουνού που θα μείνει σύμβολο της τεράστιας έκρηξης, χαραγμένο για πάντα στο έδαφος.

Το πλησίασμα στον κρατήρα

Μετά την κατάβαση, η πορεία κινείται ελάχιστα βυθισμένη και σχεδόν επιφανειακά, στο ομαλό έδαφος πριν τον κρατήρα και ξαναπαίρνει την ευθεία απόλυτη μορφή της. Τώρα ο επισκέπτης νιώθει ότι πλησιάζει στην κατάληξη, στο πιο σημαντικό σημείο της σύνθεσης, στον κρατήρα της έκρηξης. Αντιλαμβάνεται από νωρίς τον κρατήρα, αφού το χείλος του προβάλλεται πάνω από το έδαφος για να δείξει και να συμβολίσει την δυναμική της έκρηξης (ενώ παράλληλα η διαμόρφωση αυτή εμποδίζει τα όμβρια ύδατα από την περιβάλλουσα περιοχή να εισέλθουν στον κρατήρα και να διαβρώσουν τα τοιχώματά του και να αλλοιώσουν την μορφή του).

Η είσοδος στον κρατήρα

Ένα άνοιγμα – πέρασμα στο προέχων χείλος, αφήνει την πορεία και τον επισκέπτη να εισέλθει στην εσωτερική περιοχή του κρατήρα. Εδώ, η συναισθηματική φόρτιση του επισκέπτη, κορυφώνεται. Η πορεία επεκτείνεται ως προέχων γέφυρα μέχρι το κέντρο του κρατήρα. Αιωρούμενος στο κενό πάνω από το κέντρο του κρατήρα, σε καταλαμβάνει δέος, αφού σου αποκαλύπτεται το τεράστιο του μέγεθος και συνειδητοποιείς την τρομαχτική ισχύ της έκρηξης.

Η κατάληξη της πορείας στον πυθμένα – η σπειροειδής κατάβαση

Ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται ότι η αφηγηματική πορεία αλλάζει μορφή στο εσωτερικό του κρατήρα. Μετατρέπεται σε μία σπειροειδή ράμπα που περιστρέφεται στα τοιχώματα του κρατήρα και επιτρέπει στον επισκέπτη να ταξιδέψει στο εσωτερικό του κρατήρα και να φτάσει στον πυθμένα. Κατεβαίνοντας, η εγχάρακτη αφήγηση των γεγονότων συνεχίζει στο μπετονένιο πλαϊνό της ράμπας, ενώ η ελαφρά μεταλλική κουπαστή στην εσωτερική παρειά της ράμπας αφήνει ελευθερία στην εμπειρία του χώρου. Κατεβαίνοντας, στο βάθος, η ψυχή του επισκέπτη φορτίζεται ακόμα περισσότερο, καθώς βυθίζεται μέσα στη γη, και νιώθει δέος από τη θυσία των 13 ηρώων.

Ο πυθμένας

Στον πυθμένα, στο βάθος του κρατήρα, ο επισκέπτης συναντά τo στοιχείο της ζωής και της κάθαρσης, της βάπτισης και της μετάβασης προς μία νέα ζωή: το στοιχείο του νερού. Μία αβαθής δεξαμενή νερού, είναι το καταληκτικό στοιχείο της πορείας που συμβολίζει την θυσία των 13 ηρώων, την κάθαρσή τους από τα στοιχεία του παρόντος κόσμου και την εξύψωσή τους στον ουρανό. Χαραγμένα στον πυθμένα της δεξαμενής, στο βάθος του νερού, και μετά που έχει συσσωρεύσει μέσα στη ψυχή του όλη την εμπειρία της πορείας, ο επισκέπτης διαβάζει, τα λόγια του ποιητή:

«Όποιος νικάει μια στιγμή της ζωής του… Νικάει το θάνατο»

Η εμπειρία των επισκεπτών από την κάθοδο, πολλαπλασιάζεται από τη συμμετοχή όλων των αισθήσεων. Η ηχητική αντανάκλαση του βηματισμού  των επισκεπτών στην ράμπα, όπως και η αντανάκλαση του ήχου από την κίνηση ανακύκλωσης του νερού μέσα στο κοίλο σχήμα του κρατήρα, εντείνει τα αναδυόμενα συναισθήματα.

Πανέλο 4 – Τεχνικά Σχέδια, © Γ. Αναξαγόρου

Τελευταία εμπειρία – η επιστροφή

Ο επισκέπτης ξεκινά την επιστροφή, με την καρδία φορτισμένη από την εμπειρία του ταξιδιού. Αναβαίνοντας την ράμπα και βγαίνοντας έξω από τον κρατήρα, αποκτά μία τελευταία εμπειρία: αντικρίζει στην κορυφή του βουνού να προβάλλονται οι άσπροι σταυροί των ηρώων… Τώρα, έχει ένα νέο στόχο: να επιστρέψει στην αφετηρία και να επισκεφτεί το πλάτωμα με τους σταυρούς. Ίσως θελήσει να ανάψει τα κανδήλια στους σταυρούς ή να ανάψει ένα κερί στο παρεκκλήσιο για ανάπαυση της ψυχής τους.

Οι σταυροί και τα διάφορα τεκμήρια – θραύσματα

Συνειδητά και με μεγάλο σεβασμό, διατηρούμε και δεν επεμβαίνουμε στους σταυρούς που τοποθετήθηκαν από τις οικογένειες των νεκρών εις μνήμην και αιώνια ανάπαυση των οικείων τους. Ομοίως, αφήνουμε απείραχτα στη θέση τους και στη φυσική τους κατάσταση, τα διάφορα τεκμήρια και απομεινάρια της έκρηξης.

Κατασκευή και υλικά

Για την κατασκευή του Μνημειακού Έργου, επιθυμούσαμε τη χρήση όσο το δυνατό πιο λιτών υλικών που θα μπορούν να αποδώσουν την λιτότητα της σύνθεσης, αλλά και να δέσουν με τα χρώματα και την υφή του τοπίου. Θέλαμε το Έργο μας να φαίνεται ότι ήταν από πάντα εκεί, αναπόσπαστο μέρος του τοπίου.

Έτσι, το μεγαλύτερο μέρος της σύνθεσης είναι κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα, ένα χυτό υλικό που μπορεί πολύ εύκολα και οικονομικά να πάρει την μορφή των διαφόρων στοιχείων της σύνθεσης.

Ο αφηγηματικός τοίχος που ορίζει την πορεία προς τον κρατήρα, είναι κατασκευασμένος από οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι εγχάρακτες παραστάσεις που διηγούνται την θυσία και την ιστορία των γεγονότων, αποτυπώνονται στον τοίχο κατά την φάση κατασκευής, με την τοποθέτηση των αντίστοιχων σχημάτων, στον ξυλότυπο του τοίχου. Με την σκυροδέτηση, οι παραστάσεις μένουν για πάντα χαραγμένες στο σώμα του τοίχου.

Το Ιερό Βήμα του Παρεκκλησίου είναι επίσης κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα, όμως το εξωτερικό της καμπύλου κωνοειδούς επιφάνειας του Ιερού, είναι επενδυμένο με ξύλινα σανίδια. Το μαλακό, γραμμικό αυτό υλικό, τονίζει την καμπυλότητα του σχήματος, και έρχεται σε αντίθεση με τον μπετονένιο αφηγηματικό τοίχο στον οποίο προβάλλεται, δίδοντας μία διαφορετική υφή στην καμπύλη, υποδηλώνοντας και την διαφορετική λειτουργία και ιερότητα του κτίσματος.

Το μεγαλύτερο μέρος του δαπέδου της πορείας, είναι από συμπιεσμένο χώμα που εγκιβωτίζεται σε μπετονένιο όριο – δοκό. Ομοίως κατασκευασμένο από συμπιεσμένο χώμα, είναι το δάπεδο της πλατείας του Παρεκκλησίου και ορίζεται και εγκιβωτίζεται από το περιμετρικό λίθινο κάθισμα και τις 13 χαράξεις από πέτρα στο πλάτωμα.

Ο κρατήρας της έκρηξης, άρχισε ήδη να αλλοιώνεται με την πάροδο του χρόνου και με τα νερά της βροχής και την βλάστηση. Έτσι, η σπειροειδής ράμπα κατάβασης που προτείνουμε, έχει διπλή λειτουργία: εκτός από την κάθοδο των επισκεπτών οπλίζει τα τοιχώματα του κρατήρα, συγκρατώντας τα στη θέση τους και εμποδίζοντας την διάβρωση από τα όμβρια ύδατα. Παράλληλα, το πλαστικό διάτρητο πλέγμα συγκράτησης του εδάφους που βυθίζεται στο χώμα των τοιχωμάτων του κρατήρα, αγκυρώνεται στα δύο άκρα της ράμπας, προσδίδοντάς του σταθερότητα.

Παράλληλα με την σπειροειδή ράμπα, κινείται ένα κανάλι συλλογής των όμβριων υδάτων που πέφτουν στο εσωτερικό του κρατήρα, αφού τα εξωτερικά ύδατα συγκρατούνται από το προέχων μπετονένιο χείλος του  κρατήρα. Το νερό, κινείται στο κανάλι παράλληλα με την ράμπα και καταλήγει στον πυθμένα του κρατήρα, σε ένα πηγάδι συλλογής των όμβριων υδάτων.

Επιθυμία μας ήταν η εφαρμογή και άλλων υλικών και συνδυασμών υλικών, όπως η πέτρα και το ξύλο, αλλά ο περιορισμένος προϋπολογισμός του έργου, δεν μας το επέτρεψε.

Οι φωτισμοί

Το σύνολο του Έργου, θέλουμε να φωτίζεται το βράδυ όχι μόνο για την ασφαλή νυκτερινή πρόσβαση επισκεπτών στο μνημείο, αλλά και με τρόπο που να αναδεικνύεται η όλη σύνθεση και να εντείνεται το δραματικό στοιχείο και η εμπειρία του έργου, αλλά και για να σηματοδοτεί την παρουσία του ακόμα πιο έντονα το βράδυ στη γύρω περιοχή και από τον υπεραστικό δρόμο.

Πανέλο 5 – Φωτορεαλιστικά, © Γ. Αναξαγόρου