της Στέλλας Ευαγγελίδου

αρχιτέκτονας

Το παρακάτω αποτελεί αναβαθμισμένη και πιο εξειδικευμένη έκδοση του ομώνυμου άρθρου της Στέλλας Ευαγγελίδου, που έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα Φιλελεύθερος ημερ.1/11/14 και στο ενημερωτικό δελτίο του ΕΤΕΚ.

Κολόσσι – η άτακτη ανάπτυξη βορείως του κάστρου με την παραπεταμένη πολιτιστική κληρονομιά (ξωκκλήσια), © φωτο. Α. Μαυρουδή

Οργανώθηκε πρόσφατα, από το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου, σε συνεργασία με το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων και το Σύνδεσμο Πολεοδόμων, συζήτηση με θέμα «Ανάπτυξη της Περιοχής εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων: Μια Ευκαιρία ή ‘Κάτι από τα ίδια’;»

Εύστοχος και περιεκτικός τίτλος, αφού πολλές φορές ακούμε ότι «επιάσαν μας τους καλλύττερους τόπους» ξεχνώντας πως όλες οι περιοχές της Κύπρου ήταν πανέμορφες και μαγευτικές και ότι η καταστροφή τους επήλθε λόγω της προώθησης ιδιωτικών συμφερόντων ελλείψει παιδείας, νομοθεσίας και στρατηγικού πολεοδομικού σχεδιασμού. Είναι δε γεγονός, ότι δια στόματος του προέδρου Αναστασιάδη και πανηγυρικής αναμεταδόσεως από τα ΜΜΕ, η νέα συμφωνία με την Βρετανική κυβέρνηση παρουσιάστηκε ως ένα μεγάλο επίτευγμα το οποίο θα φέρει την «οικονομική αναγέννηση σε μια εποχή που ο τόπος χρειάζεται οικονομική ανάκαμψη, ελκύοντας ξένες επενδύσεις και επιτρέποντας στις κοινότητες που βρίσκονται εντός των Β.Β. την ανάπτυξη όπως στην υπόλοιπη Κύπρο…».

όλες οι περιοχές της Κύπρου ήταν πανέμορφες και μαγευτικές […] η καταστροφή τους επήλθε λόγω της προώθησης ιδιωτικών συμφερόντων ελλείψει παιδείας, νομοθεσίας και στρατηγικού πολεοδομικού σχεδιασμού

Η λέξη ‘’ανάπτυξη’’ χρησιμοποιείται ξανά χωρίς να έχει επαναπροσδιοριστεί και διερωτάται κανείς αν θα γίνει ανοργάνωτα όπως στο παρελθόν ή αν θα έχουμε μια ευκαιρία για ανάπτυξη (με την ορθή εξελικτική έννοια της λέξης προς τα άνω και προς το καλύτερο) βάσει άλλων κριτηρίων. Είναι γεγονός, ότι σήμερα, σχεδόν οι πάντες αναγνωρίζουν την καταστροφή που έχει γίνει στο φυσικό και πολιτιστικό τοπίο με την ανάπτυξη η οποία στόχευε μόνο στην κερδοσκοπική εκμετάλλευση της γης χωρίς περιβαλλοντικές μελέτες και χωρίς όραμα για την εξέλιξη των πόλεων μας και τον πολιτισμό μας γενικά.

Εντούτοις, ακόμα δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη η σημασία του φυσικού περιβάλλοντος, της αρχαιολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, η αλλαγή στις κλιματολογικές συνθήκες και όσων έχουν να κάνουν με το κοινό συμφέρον μιας χώρας αντί με το μεμονωμένο των κατοίκων μιας περιοχής, κάποιου επιχειρηματία ή πολιτικού. Δυστυχώς, αυτές οι έννοιες που αποτελούν κριτήρια του σύγχρονου πολεοδομικού σχεδιασμού κι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, που προστατεύονται από ευρωπαϊκές και διεθνείς συνθήκες, στον τόπο μας διαμορφώνονται όπως βολεύει, με αποτέλεσμα, εκτός από τα πρόστιμα που πληρώνουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση, να μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές πολλά προβλήματα και λιγότερη κληρονομιά. Γι’ αυτό, διερωτάται κανείς αν η ανάπτυξη στις Β.Β. θα αντιμετωπισθεί με βάση την εμπειρία και τα παθήματα του παρελθόντος ή αν θάναι ακόμα ‘κάτι από τα ίδια’.

Κολόσσι – η περιοχή νοτίως του κάστρου που δίνεται τώρα για ανάπτυξη, θα είναι ‘’κάτι από τα ίδια;’’ Στο βάθος, οι Β.Β. (που θεωρητικά νοιάζονται για το περιβάλλον) με τις διάσπαρτες κεραίες τους, © φωτο. Α. Μαυρουδή

Οι προβληματισμοί, στη εν λόγω ημερίδα, επεκτάθηκαν σε θέματα όπως τη μεθοδολογία σχεδιασμού, τη συμμετοχική διαδικασία και το όραμα για την περιοχή, με παρουσιάσεις που αφορούν σε σύγχρονες προσεγγίσεις και με απώτερο όραμα την αειφόρο ανάπτυξη. Από πλευράς τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως εξηγήθηκαν τα στάδια που θα ακολουθηθούν για τον καθορισμό των πολεοδομικών ζωνών στην περιοχή. Επίσης, έγινε μια πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση που αφορούσε πιλοτικό πρόγραμμα σχετικά με την διαδικασία ‘δομημένου δημοκρατικού διαλόγου’ για πολεοδομικό σχεδιασμό, που έγινε στα κρασοχώρια, με τη δημιουργική συμμετοχή των κοινοτήτων με εισηγήσεις. Ένα πρόγραμμα, για το οποίο δικαιωματικά η Πολεοδομία μπορεί να νοιώθει περήφανη, αλλά, το οποίο δεν φαίνεται να υιοθετεί στην περίπτωση των Β.Β.!!  Εδώ, όπως μας ειπώθηκε σε συγκεκριμένη ερώτηση, ‘’η διαδικασία μελετάται ακόμα και δεν έχει καθοριστεί’’, παρόλο που η διαδικασία για καθορισμό των πολεοδομικών ζωνών έχει αρχίσει.

Οι ανησυχίες που προκύπτουν σχετικά με την ανάπτυξη στις Β.Β. είναι εύλογες, αν λάβει κανείς υπόψη το υφιστάμενο πλαίσιο σχεδιασμού, αυτό που προκύπτει με τη νέα συμφωνία με την Βρετανική κυβέρνηση, αλλά και τροποποιήσεις οι οποίες προτείνονται σε διάφορες νομοθεσίες:

Η λέξη ‘’ανάπτυξη’’ χρησιμοποιείται ξανά χωρίς να έχει επαναπροσδιοριστεί και διερωτάται κανείς αν θα γίνει ανοργάνωτα όπως στο παρελθόν ή αν θα έχουμε μια ευκαιρία για ανάπτυξη (με την ορθή εξελικτική έννοια της λέξης προς τα άνω και προς το καλύτερο) βάσει άλλων κριτηρίων

1) Κατ’αρχήν να πούμε, ότι το νέο καθεστώς των Β.Β. δεν είναι και τόσο ξεκάθαρο, καθώς, παρόλο που αποδεσμεύεται στην κυπριακή δημοκρατία το 78% της εκτάσεως των βάσεων η οποία και αναλαμβάνει τις εξουσίες πολεοδομικού σχεδιασμού και εξέτασης αιτήσεων, ο Αγγλος διοικητής διατηρεί δικαίωμα βέτο ως προς τις μελλοντικές προτάσεις. Προκύπτει δε και το ερώτημα για το ποιο θα είναι το οικονομικό κόστος για την κυπριακή δημοκρατία αν η μη έγκριση από τον Άγγλο διοικητή, δεν προβλέπεται σε πρώϊμο στάδιο.

2) Με βάση τις πρόνοιες του νόμου Περί Πολεοδομίας & Χωροταξίας, οι πολεοδομικές αποφάσεις λαμβάνονται από τον Υπουργό ή από πρόσωπα και όργανα, τα οποία εξουσιοδοτεί το Υπουργικό Συμβούλιο και όπως διαφαίνεται, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εναλλακτική πρόταση για εκσυγχρονισμό και τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων με μεθοδολογίες που σε άλλες χώρες χρησιμοποιούνται εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια.

3) Μέχρι τώρα, η διαδικασία καθορισμού πολεοδομικών ζωνών για τις Β.Β. έδωσε μόνο 3½ μήνες για κατάθεση απόψεων και εισηγήσεων από τις τοπικές κοινότητες και δήμους, οι οποίες χαμένες και σε μεγάλη άγνοια σχετικά με πολεοδομικές διαδικασίες, αποτάθηκαν σε ιδιώτες πολεοδόμους και οργανώσεις για βοήθεια. Ετσι ξεκίνησε η ετοιμασία της πολεοδομικής ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης για την οποία ζητήθηκε φυσικά παράταση, ενώ κάποιες κοινότητες που δεν έδρασαν έγκαιρα, παρέμειναν εκτός. Διερωτάται κανείς: Γιατί αυτήν την αναγκαία και βασική προεργασία δεν την ανέλαβε η Πολεοδομία; Πως γίνεται να ζητούνται προτάσεις από τις κοινότητες, χωρίς να έχει γίνει πολεοδομική ανάλυση η οποία μάλιστα, θα έπρεπε να είναι στη διάθεση τους; Μήπως η Πολεοδομία μπορεί (και μήπως συνηθίζει) να προχωρεί σε σχεδιασμό χωρίς να κάνει πολεοδομική ανάλυση πρώτα; Και τι θα γίνει με τις κοινότητες οι οποίες δεν προσέλαβαν ιδιώτες για αυτό το στάδιο; Ποια η ευθύνη της πολεοδομίας να καθοδηγήσει τα συμβούλια μικρών κοινοτήτων που δεν έχουν την υποδομή αλλά ούτε τη σχετική γνώση να διαμορφώσουν απόψεις;

Οι ανησυχίες που προκύπτουν σχετικά με την ανάπτυξη στις Β.Β. είναι εύλογες, αν λάβει κανείς υπόψη το υφιστάμενο πλαίσιο σχεδιασμού […] αλλά και τροποποιήσεις οι οποίες προτείνονται σε διάφορες νομοθεσίες

                 4) Τους τελευταίους μήνες, προωθούνται στη Βουλή τροποποιήσεις νόμων που σχετίζονται με την ακίνητη ιδιοκτησία και τα παράλια όπως π.χ. νόμος περί Δασών, περί Παραλιών, περί Οδών και Οικοδομών. Σ’ αυτούς, προωθείται η μείωση του χρόνου για ενστάσεις, η μείωση της απόστασης προστασίας της παραλίας, οι πρόνοιες του Δικτύου Natura 2000 δεν φαίνεται να περιλαμβάνονται και σίγουρα, δεν αναβαθμίζεται η συμμετοχή των πολιτών. Αντιθέτως, αυξάνεται η εξουσία του εκάστοτε υπουργού …

                5) Ήδη, έχουν καταργηθεί κάποιοι θεσμοί χωρίς να υπάρχει πρόταση για αντικατάσταση τους. Όπως, π.χ. η κατάργηση των ‘Κοινών Συμβουλίων’ στη διαδικασία εκπόνησης Τοπικών Σχεδίων, που η Βουλή ψήφισε εσπευσμένα πριν τις καλοκαιρινές διακοπές. Είναι γεγονός, ότι παρόλο που στα Κοινά Συμβούλια συμμετείχαν τόσο εκπρόσωποι των επαγγελματικών οργανώσεων όσο και ειδικοί από τα αρμόδια τμήματα του Δημοσίου, επικρατεί η γενική άποψη ότι δεν λειτουργούσαν επιστημονικά, αλλά βάση των προτάσεων των εκάστοτε δημοτικών συμβουλίων (και ότι αυτό υπονοεί…). Μπορεί όμως να καταργείται ένας θεσμός χωρίς, ταυτόχρονα, να προτείνεται κάτι καλύτερο; Πόσο δημοκρατικό είναι όταν, λόγω αυτού του κενού, η εξουσία μεταφέρεται αυτομάτως στον Υπουργό ή σε άλλα αρμόδια όργανα, τα οποία όμως διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο (όσο καλοπροαίρετα και σοβαρά μπορεί να είναι κάποια άτομα που τα απαρτίζουν);

5) Παράλληλα με τα παραπάνω, προωθείται η ανάπλαση στο Ladies’ Mile, για την οποία δεν έγινε λόγος στην ημερίδα.

6) Τέλος, με τη δικαιολογία για επίσπευση στην ανάπτυξη λόγω οικονομικής κρίσης, αλλά και λόγω επιβολών της Τρόϊκα για πιο γρήγορες και παραγωγικές διαδικασίες, είναι επίφοβο το ότι διαμορφώνονται οι νομοθεσίες όπως βολεύει και ευνοεί μια μειοψηφία.

Οι παραπάνω ανησυχίες, μπορούν να συνοψιστούν σε ένα γενικό προβληματισμό ως προς το πόσο επιστημονικά, κατ’ αρχήν, αλλά και πόσο δημοκρατικά και εκσυγχρονισμένα γίνονται οι πολεοδομικοί σχεδιασμοί και οι αναπτύξεις παρθένων εκτάσεων στην Κύπρο, εν έτη 2014. Μας είναι αποδεκτό, ως επιστημονική κοινότητα, να συνηθίσουμε στο, τετριμμένο πια, περί ‘κράτους της Μπανανίας’ (όσο κι αν όντως ισχύει) και να αποδεχτούμε την συνέχιση στην ανάπτυξη βάση κριτηρίων που κάθε άλλο παρά επιστημονικές είναι και που καταστρέφουν το φυσικό περιβάλλον και τον  πολιτισμό; Μπορούμε σαν αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και οργανωμένα σύνολα να θέσουμε ένα τέλος ή, έστω, να ρυθμίσουμε ως ένα βαθμό τις διαδικασίες που διέπονται από μεμονωμένα συμφέροντα και που τείνουν να γίνουν ακόμα πιο αναχρονιστικές; Ποιες οι ευθύνες μας ως επιστημονική κοινότητα και ενεργοί πολίτες αυτής της χώρας;

                Είναι γνωστό ότι για τη διαμόρφωση οράματος με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη υπάρχουν μέθοδοι που χρειάζονται διεξοδικές και συμμετοχικές διαδικασίες για τις οποίες απαιτούνται μεν κάποια χρόνια, αλλά εξασφαλίζουν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και διασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα του πολίτη και των μελλοντικών γενεών. Ίσως είναι καιρός να αναλύσουμε και αναθεωρήσουμε τις έννοιες ‘ανάπτυξη’ και  ‘κοινό συμφέρον’.  Είναι ήδη αργά, πολλές καταστροφές έχουν γίνει, αλλά για αποφυγή κι άλλων, χρειάζεται να βρούμε τρόπους να πείσουμε την πολιτεία ότι τόσο ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός όσο και η αειφόρος ανάπτυξη είναι προς το ‘κοινό συμφέρον’ όλων των πολιτών και πως μάλιστα μπορεί να αποτελέσει εργαλείο ενδυνάμωσης της οικονομικής κατάστασης και διαμόρφωσης ενός εθνικού οράματος για μια Κύπρο του 21ου αιώνα.