• Panagiotis Ermogenous
• On March 4, 2015
• http://www.cy-arch.com

του Παναγιώτη Ν. Ερμογένους

Η μεταμόρφωση της πρωτεύουσας αρχίζει από το ιστορικό της κέντρο και τον ανασχεδιασμό του δημόσιου της χώρου.

Η μορφή και ο τρόπος λειτουργίας ενός αστικού ιστορικού κέντρου αντικατοπτρίζει σημαντικές πτυχές του τρόπου ζωής και της κουλτούρας των πολιτών που ζουν μέσα σε αυτή. Περπατώντας στο κέντρο αντιλαμβανόμαστε εύκολα την καθημερινότητα μιας πόλης: πως εργάζεται, ονειρεύεται σκέφτεται και δημιουργεί. Τα ιστορικά κέντρα είναι οι περιοχές εκείνες όπου μπορούμε να αντιληφθούμε την πραγματική σχέση μεταξύ των παραδόσεων του παρελθόντος με τις νέες συνήθειες και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Εάν προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε το πολυσύνθετο αστικό τοπίο που μας περιβάλλει, μέσα στα ιστορικά κέντρα θα βρούμε το πρώτο ευανάγνωστο κεφάλαιο ενός παλίμψηστου που έχει τις ρίζες δημιουργίας του πίσω στον χρόνο. Η εντός των τειχών Λευκωσία αποτελεί ένα άριστο παράδειγμα αυτού του συσχετισμού γιατί μέσα στις συνοικίες της διαδραματίστηκε η πιο σημαντική πράξη της μεσαιωνικής και νεότερης ιστορίας της σε σκηνικό έντονων κοινωνικοπολιτικών ανακατατάξεων. Μέχρι πρόσφατα η παλιά πόλη έδινε την εντύπωση της εγκατάλειψης με τα πολεοδομικά της γνωρίσματα να περιορίζονται στον δημογραφικό μαρασμό, στις ασύμβατες χρήσεις γης και στην πληθώρα κενών κτιρίων. Στα χρόνια που ακολούθησαν τον εκσυγχρονισμό της κυπριακής κοινωνίας η παλιά πόλη μετατρέπεται σταδιακά από μια χοάνη ποικίλων αστικών εμπειριών σε ένα  ‘κυκλικό κόμβο’, γύρω από την αδιαπέραστη περίμετρο του οποίου ‘τσιμεντώθηκε’ η σύγχρονη ταυτότητα της πόλης. Σε αυτό συνέβαλαν η απεριόριστη αστική εξάπλωση της εκτός των τειχών πόλης, η απορρόφηση των κύριων εμπορικών δραστηριοτήτων μέσα σε αυτήν και η απόλυτη κυριαρχία του αυτοκινήτου στις μεταφορές. Κοινά γνωρίσματα της παλιάς και σύγχρονης πόλης είναι ο κατακερματισμός του υφιστάμενου δημόσιου χώρου και η απουσία πολιτικής που να ενθαρρύνει την δημιουργία ανοικτών χώρων στις νέες αστικές αναπτύξεις. Ο δημόσιος χώρος ως πολεοδομικό εργαλείο αστικής ανάπλασης εφαρμόζεται συχνά στα ιστορικά κέντρα των πόλεων με ευεργετικά αποτελέσματα για την τοπική κοινωνικοοικονομική ζωή. Στην ευρύτερη του έννοια ο δημόσιος χώρος είναι η ένδειξη του πόσο δημοκρατική μπορεί να είναι μια πόλη – σε ποιο βαθμό είναι ανοικτή στο διάλογο, πόσο ανεκτική είναι στη διαφορετικότητα και την πολυμορφία. Ένα ζωντανό, λειτουργικό αστικό κέντρο κρύβει κάπου στα όρια του μια όμορφα σχεδιασμένη πλατεία, ένα καλοδιατηρημένο ιστορικό πάρκο, μια υπαίθρια αγορά ή μια νέα όαση πρασίνου σε τοπιοτεχνημένους ανοικτούς χώρους – Place des Vosges στο Παρίσι, Regent’s Park στο Λονδίνο, Campo de’Fiori στη Ρώμη. Την τελευταία δεκαετία η Λευκωσία καλείται να δώσει λύσεις στα πολλά και σύνθετα πολεοδομικά της προβλήματα με την κατασκευή μιας πλατφόρμας επικοινωνίας περιμετρικά των Τειχών, σχεδιασμένη από μια αρχιτέκτονα που κάθε νέο της έργο γίνεται αφορμή για έντονη δημόσια συζήτηση αρχιτεκτονικού και περιβαλλοντικού κυρίως περιεχομένου. Περά από τις διαφωνίες και τις διαμάχες για το όνομα της Ζάχα το ζητούμενο για την πρωτεύουσα παραμένει το ίδιο: η συγκρότηση του δημόσιου χώρου αποτελεί καταλυτικό παράγοντα στην επανένταξης της παλιάς πόλης στην κοινωνικό – οικονομική ζωή της ευρύτερης Λευκωσίας, στην ουσιαστική αναζωογόνηση του εμπορικού της κέντρου και περαιτέρω, στην μεταμόρφωση της από μια εσωστρεφή, δύσβατη και αφιλόξενη πόλη σε μια ανοικτή πόλη, φιλική προς το περιβάλλον και τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται  μέσα σε αυτή.

Η μορφή και ο τρόπος λειτουργίας ενός αστικού ιστορικού κέντρου αντικατοπτρίζει σημαντικές πτυχές του τρόπου ζωής και της κουλτούρας των πολιτών που ζουν μέσα σε αυτή.

Δημόσιος χώρος – Ιστορική πλατεία, Place Des Vosges [www. expressoparis.com/place-des-vosges]

Δημόσιος xώρος – Αστικό πράσινο Regent’s Park [ www. en.wikipedia.org/wiki/Regent’s_Park]

Δημόσιος χώρος – Υπαίθρια αγορά Campo de Fiori [www.romeluv.com/blog]

Στο μυαλό μιας ιδιόρρυθμης δημιουργού: Με επιμονή, υπομονή και μια δόση extra φαντασίας …Who dares wins!

Στον πολύμορφο κόσμο της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής και του ντιζάιν το όνομα της Ζάχα είναι άρρητα συνδεδεμένο με την έννοια της υπέρβασης και της έντονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τα έργα της γίνονται εύκολα αντιληπτά από τις τολμηρές σχεδιαστικές τους ιδιομορφίες: αντί για ευθείες γραμμές προτείνει γεωμετρίες με πολύπλοκες καμπυλότητες που δημιουργούν ένα σύμπλεγμα εντυπωσιακών τρισδιάστατων σχημάτων. Στο μυαλό του απλού παρατηρητή συλλαμβάνονται ως κτίρια – γλυπτά ή και ως κτίρια που παραπέμπουν σε εικονογραφημένα διηγήματα επιστημονικής φαντασίας. Για την ίδια την αρχιτέκτονα, το οπτικό αποτέλεσμα έχει βαθύτερη σημειολογική ανάλυση καθώς πηγάζει από το νεανικό της πάθος για το έργο του Ρώσου πρωτοποριακού καλλιτέχνη Καζιμίρ Μάλεβιτς. Η γεωμετρική αφαιρετική τέχνη είναι η πηγή έμπνευση της πτυχιακής της εργασίας  ‘Malevic Tectonics’, ενός αρχιτεκτονημένου χώρου στον Τάμεση στα πλαίσια της εννοιολογικής τέχνης και σημείο αναφοράς στα επαγγελματικά έργα που ακολούθησαν. Είναι γνωστό ότι για να μεταφερθούν επιτυχώς οι αρχιτεκτονικές της ιδέες από το χαρτί στον πραγματικό χώρο, πέρασαν δύο δεκαετίες προσπάθειας σε διεθνείς διαγωνισμούς και ότι καθοριστικό ρόλο είχε η ψηφιακή επανάσταση της δεκαετίας του ’90. Σήμερα οι ‘παράξενες’ αυτές ιδέες εφαρμόζονται με μεγάλη απήχηση σε μια ευρεία κλίμακα  κατασκευαστικών έργων όπως αθλητικές εγκαταστάσεις και πολιτιστικοί χώροι , δημιουργώντας νέες τουριστικές ατραξιόν ή καλύτερα, σύγχρονα τοπόσημα στο δομημένο περιβάλλον των πόλεων που τις φιλοξενούν. Υπό αυτό το πρίσμα οι δημοτικές αρχές της Λευκωσίας επέλεξαν για την ανάπλαση της πόλης τους το συγκεκριμένο ‘κόνσεπτ αρχιτεκτονικής’: μια αρχιτεκτονική ευρείας αναγνώρισης συνυφασμένη με την έννοια του ‘πολύ μοντέρνου’ και του ανατρεπτικού, που θα εξασφάλιζε ταυτοχρόνως την επιτυχία της προσπάθειας τουλάχιστον σε θέματα μάρκετινγκ και εμπορικότητας. Η αρχιτεκτονική του ασυμβίβαστου συνήθως δεν έχει ευρεία κοινωνική αποδοχή διότι εμπεριέχει μεγάλες δόσεις οικονομικού και περιβαλλοντικού ρίσκου. Για αυτό τον λόγο αλλά και για την επίτευξη του μακροπρόθεσμου στόχου που είναι ‘ για μια καλύτερη Λευκωσια’, η επιλογή της πρότασης Ζάχα θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως μια πρωτόγνωρη πολεοδομική και αρχιτεκτονική πρόκληση – ως ένας νεωτερισμός που σήμερα δικαιολογημένα προκαλεί αντιδράσεις, δημιουργεί εύλογα ερωτήματα  και αυξάνει την ανασφάλεια σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας. Οι σημερινές προκλήσεις που υπόσχονται χειροπιαστά οφέλη στο μέλλον διακρίνονται σε τρία επίπεδα: Στο στάδιο της τελικής αρχιτεκτονικής και οικοδομικής μελέτης, οι πολύπλοκες σχεδιαστικές προτάσεις μεταφράζονται σε ψηλού επιπέδου, λεπτομερείς τεχνικές προδιαγραφές ώστε το τελικό προϊόν να αγγίζει την αισθητική τελειότητα. Στο κατασκευαστικό στάδιο οι ψηλές τεχνικές προδιαγραφές προϋποθέτουν εναλλακτικές κατασκευαστικές μεθόδους που με την σειρά τους μεταφράζονται σε εξειδικευμένο προσωπικό και υλικά, σύγχρονα μηχανήματα, λεπτομερή έλεγχο ποιότητας και αυξημένα επίπεδα ασφάλειας εργοταξίου. Στο τελικό στάδιο παράδοσης του έργου η πόλη πρέπει να είναι έτοιμη να υποστηρίξει και να ενισχύσει το έργο σε ένα ευρύτερο πολεοδομικό περιβάλλον όπως αλλαγή υφιστάμενων χρήσεων γης και περαιτέρω μικρότερου μεγέθους αστικές επεμβάσεις έτσι ώστε το ‘ νέο της παιδί’ να μπορέσει να αναπτυχθεί σωστά στο χώρο.  Με άλλα λόγια για να πετύχει ένα αρχιτεκτονικά πρωτοποριακό και πολυδάπανο έργο πρέπει να συντρέξουν παράλληλα κάποιες επιμέρους διεργασίες που θα βοηθήσουν το έργο να επιβιώσει στον χρόνο, να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της πόλης – να καρποφορήσει. Η Ζάχα τελικά δεν είναι μια εύκολη απόφαση και το κάλεσμα της στην Λευκωσία διαφοροποιεί το ζήτημα της ανεπάρκειας του δημόσιου χώρου ως εξής: Αξίζει τελικά να δαπανηθούν τόσα πολλά  χρήματα και να γίνουν τόσες θυσίες για την δημιουργία μιας και μόνο πλατείας;

Τα ιστορικά κέντρα είναι οι περιοχές εκείνες όπου μπορούμε να αντιληφθούμε την πραγματική σχέση μεταξύ των παραδόσεων του παρελθόντος με τις νέες συνήθειες και τον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Εξωτερικός χώρος του MAXXI Rome [www.archrecord.construction.com]

Heydar Aliyev Cultural Centre Baku – Υπό κατασκευή [www.architectural-tech.blogspot.com]

Riverside Museum Glasgow – Υπό κατασκευή [www.riversidemuseum.wordpress.com]

Η Ζάχα τελικά δεν είναι μια εύκολη απόφαση και το κάλεσμα της στην Λευκωσία διαφοροποιεί το ζήτημα της ανεπάρκειας του δημόσιου χώρου ως εξής: Αξίζει τελικά να δαπανηθούν τόσα πολλά  χρήματα και να γίνουν τόσες θυσίες για την δημιουργία μιας και μόνο πλατείας;

Ο Μεγάλος Περίπατος της Λευκωσίας: Η σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι το ελιξίριο μακροζωίας μιας πόλης

 Ένα καλό αρχιτεκτονικό έργο δίνει λύση σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Η προσωπική μου γνώμη για το μορφολογικό – αρχιτεκτονικό περιεχόμενο της πολεοδομικής πρότασης της πλατείας είναι καθαρά υποκειμενική, ωστόσο πρέπει να τονιστεί ότι κτιριολογικά, η επέμβαση εκτός από την πλατεία – γέφυρα  περιλαμβάνει εκτενή τοπιοτέχνηση της τάφρου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για την λύση του προβλήματος του δημόσιου χώρου της Λευκωσίας θα μπορούσε να επιλεγεί μια πιο μετριοπαθής πρόταση με ασύγκριτα μειωμένο οικονομικό κόστος και κατά συνέπεια λιγότερους πονοκεφάλους για τον δήμο και τους δημότες. Πολλές φορές όμως οι πόλεις για να ξεπεράσουν τα διάφορα προβλήματα τους  καλούνται να πάρουν μεγάλα ρίσκα εφαρμόζοντας – ρηξικέλευθες για την χρονική στιγμή που πάρθηκαν – αρχιτεκτονικές προτάσεις. Μερικά παραδείγματα είναι το κέντρο Georges Pompidou στο Παρίσι και τα πιο πρόσφατα, Gherkin και Shard of Glass στο Λονδίνο. Και στις τρεις περιπτώσεις μορφολογικά ασυνήθιστα μεγάλου μεγέθους κτίρια βρήκαν θέση σε δυο παραδοσιακά συντηρητικές ως προς την σύγχρονη αρχιτεκτονική πόλεις. Ενώ αρχικά αντιμετωπίστηκαν ως ξένα σώματα που εισέβαλαν στο υφιστάμενο αστικό τοπίο, σταδιακά κέρδισαν την συμπάθεια και αποδοχή του κόσμου και θεωρούνται πλέον ως οργανικά μέλη της λειτουργίας της πόλης. Εάν θεωρήσουμε ότι στην Λευκωσία το δομημένο περιβάλλον εκτός από δημόσιο χώρο στερείται και ποιοτικής, εμβληματικής, μοντέρνας αρχιτεκτονικής τότε μια πλατεία με ένα ιδιόμορφο ντιζάιν μπορεί να αποτελέσει την απαρχή της αρχιτεκτονικής ανασυγκρότησης της πόλης. Πέρα από το ασύμφορο cost budget, η Λυδία λίθος της επιτυχίας της πλατείας Ελευθερίας, έγκειται περισσότερο στην διαχρονική χρηστική της αξία και στον τρόπο με τον οποίο θα συμπεριλάβουν στην καθημερινή τους ζωή οι μόνιμοι κάτοικοι της πόλης και εποχιακοί της επισκέπτες και λιγότερου ποιανού ιδέα ήταν η πραγματοποίηση της. Η μελλοντική αντίδραση και αποδοχή του έργου από ένα ευρύ φάσμα της τοπικής κοινωνίας  αποτελεί την πιο αξιόπιστη ένδειξη επιτυχίας του πολεοδομικού αυτού πειράματος. Σε μια πενταετία από σήμερα, κριτήρια όπως η ευρεία αναγνώριση της αξίας του να ζεις το κέντρο και όχι να ζεις γύρω από αυτό, η απεξάρτηση από το αυτοκίνητο και η αντικατάσταση του οδηγήματος κατά μήκος των λεωφόρων με το περπάτημα μέσα στους δρόμους της πόλης, η αντίληψη ότι ο όμορφα διακοσμημένος χώρος προεκτείνεται έξω από τα όρια μια πριβέ κατοικίας σε κάποιες παλιές ξεχασμένες γειτονιές είναι τα βασικά ερωτήματα που θα θέσει ο δήμος στους πολίτες του για να απαντήσει. Ως εκ τούτου αυτή την περίοδο οι δημοτικές αρχές θα πρέπει να προβληματίζονται και να σχεδιάζουν συγχρόνως τις επιμέρους πολεοδομικές προεργασίες που θα υποστηρίξουν το συγκεκριμένο έργο όπως έχει ήδη προαναφερθεί: την αρμονική συνύπαρξη των λειτουργιών της πλατείας με τις υφιστάμενες λειτουργίες των οδών με τις οποίες γειτνιάζει, την αισθητική αναβάθμιση των υφιστάμενων κτιρίων που θα περιβάλλουν την πλατεία καθώς και την προώθηση του νέου αυτού έργου ως την ανάπτυξη που θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τον δομημένο χώρο που μας περιβάλλει: Πως θα πρέπει τελικά να αφήσουμε τα αυτοκίνητα στο σπίτι, να ξεχάσουμε για λίγο τα pool views από τον καναπέ του σαλονιού, ώστε να περπατήσουμε και να γνωρίσουμε την πόλη! Με επίκεντρο την πλατεία Ελευθερίας ο μεγάλος περίπατος της Λευκωσίας θα αρχίζει από την συμβολή των οδών Μακαρίου και Διγενή Ακρίτα και θα καταλήγει στο τέρμα της οδού Λήδρας. Με την επιτυχή αποπεράτωση του περιβόητου υπό κατασκευή έργο, η Λευκωσία φιλοδοξεί να προσφέρει στους κατοίκους της μια πολεοδομική αναγκαιότητα που στερούνται για χρόνια: τον δημόσιο χώρο εκφρασμένο μέσα από τις αξίες της μοντέρνας αρχιτεκτονικής.

Η μελλοντική αντίδραση και αποδοχή του έργου από ένα ευρύ φάσμα της τοπικής κοινωνίας αποτελεί την πιο αξιόπιστη ένδειξη επιτυχίας του πολεοδομικού αυτού πειράματος.

Καζιμιρ Μαλεβιτς – Suprematist Composition , 1916 [www. en.wikipedia.org/wiki]

Η πολεοδομική πρόταση του γραφείου Zaha Hadid για την Λευκωσία [www.nicosia.org.cy/el-GR]