ΦΩΤΗΣ ΚΟΛΑΚΙΔΗΣ (1923-2009) *
του Φειδία Παυλίδη
* αφιέρωμα στον αρχιτέκτονα Φώτη Κολακίδη (μέρος Α’)
Στις 6 Οκτωβρίου του 2014 η Κίνηση Αρχιτεκτόνων Λεμεσού και το ΣΑΚ Λεμεσού οργάνωσαν μια εκδήλωση, στους κήπους του Ιστορικού Αρχείου Λεμεσού, με θέμα το Μοντέρνο Κίνημα. Ανάμεσα στους ομιλητές ήταν και ο Κώστας Κολακίδης (πολιτικός μηχανικός), ο οποίος μας παρουσίασε το αρχιτεκτονικό έργο του πατέρα του, Φώτη Κολακίδη. Με τον Κώστα είχαμε γνωριστεί στο παρελθόν, οπόταν είχα το θάρρος να τον παρακαλέσω να διευθετήσουμε μια συνάντηση όπου θα μιλούσαμε για το έργο του πατέρα του και θα μου έδινε τα στοιχεία που παρουσίασε στην ομιλία του.
Προς το παρόν έχουμε τη δυνατότητα να παρουσιάζουμε θραύσματα από τα αρχεία των πρωτοπόρων του κυπριακού Μοντερνισμού, ίσως και με ένα μη επιστημονικό τρόπο, με την ελπίδα πως κάποτε η πολιτεία θα διαθέσει κονδύλια ούτως ώστε τα αρχεία αυτά να καταρτιστούν σωστά […]
Την Κυριακή 11 Ιανουαρίου 2015 ο Κώστας και η σύζυγός του Τασούλα με φιλοξένησαν στο σπίτι τους όπου περάσαμε ένα πρωινό μιλώντας για τη ζωή και το έργο του Φώτη Κολακίδη και παρατηρώντας διάφορα έργα από το πλούσιο αρχείο του. Ο Κώστας μαζί με τον αδελφό του Γιάννη (αρχιτέκτονα) φυλάνε πλέον το αρχείο του πατέρα τους και σκέφτονται πώς θα μπορούσαν να το αξιοποιήσουν, μιας και αυτή η κληρονομιά δεν ανήκει μόνο στους απογόνους του Φώτη Κολακίδη, αλλά και σε όλη την Κύπρο, ως κομμάτι της αρχιτεκτονικής μας (και όχι μόνο) ιστορίας.
Ο Κώστας είχε ετοιμάσει να μου παρουσιάσει ένα μέρος από το αρχείο και εγώ είχα τη χαρά να δω από κοντά τα τόσο σημαντικά αυτά, ιστορικά πλέον, τεκμήρια. Φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, σκίτσα, διαφημιστικά έργων, κείμενα, ημερολόγια, σημειώσεις, όλα είχαν απλωθεί μπροστά μου γεμίζοντάς με με ενθουσιασμό και ταξιδεύοντάς με πίσω στο χρόνο και στην ιστορία του νησιού και της πόλης μου. Ο Κώστας μού μίλησε για άλλα τόσα, και ακόμα πιο πολλά, σχέδια (και άλλα αντικείμενα) που βρίσκονται αποθηκευμένα σε συρτάρια και σχεδιοθήκες και για την αγωνία της οικογένειας για το πώς θα μπορούσαν καλύτερα αυτά τα ιστορικά τεκμήρια να διατηρηθούν, να συντηρηθούν, να αρχειοθετηθούν σωστά, να αξιοποιηθούν και να προβληθούν. Συμφωνήσαμε πως η διατήρηση και η αξιοποίηση αρχείων με τόση ιστορική αξία δεν είναι μια απλή υπόθεση και θα έπρεπε να ήταν ένα έργο που θα αναλάβει να στηρίξει και να χρηματοδοτήσει η πολιτεία. Μια πολιτεία που θέλει να καταγράψει την ιστορία της και αξιοποιεί προς τούτο τα πανεπιστημιακά της ιδρύματα και τους πλέον κατάλληλους επιστήμονες και ειδικούς για το χειρισμό και τη διαχείριση των ιστορικών τεκμηρίων.
Ο ΦΚ ήταν ο πρώτος Κύπριος που σπούδασε στο Harvard και από τους πολύ λίγους Έλληνες αρχιτέκτονες που είχαν καθηγητή τον Walter Gropius, ο οποίος, μάλιστα, τον βοήθησε να πάρει και υποτροφία.
Προς το παρόν έχουμε τη δυνατότητα να παρουσιάζουμε θραύσματα από τα αρχεία των πρωτοπόρων του κυπριακού Μοντερνισμού, ίσως και με ένα μη επιστημονικό τρόπο, με την ελπίδα πως κάποτε η πολιτεία θα διαθέσει κονδύλια ούτως ώστε τα αρχεία αυτά να καταρτιστούν σωστά, να αξιοποιηθούν και αποτελέσουν αντικείμενα συστηματικής μελέτης ή τα ιστορικά εκείνα τεκμήρια για την καταγραφή της ιστορίας. Ζήτησα από τον Κώστα να μου δώσει όσα στοιχεία από το αρχείο μπορούσε, για να τολμήσω μια μικρή παρουσίαση του έργου του Φώτη Κολακίδη (ΦΚ) μέσα από τη στήλη μου. Τα στοιχεία που είχε την ευγένεια να μου παραχωρήσει ο Κώστας ήταν αρκετά, οπόταν αποφάσισα να τα παρουσιάσω σε μια σειρά από άρθρα. Τα πρώτα τρία άρθρα θα παρουσιάσουν το βιογραφικό του ΦΚ, με το παρόν άρθρο να παρουσιάζει τα παιδικά χρόνια και τις σπουδές. Στο μέλλον θα παρουσιάσω πιο εξειδικευμένα θέματα σε σχέση με το αρχιτεκτονικό έργο του ΦΚ.
Φώτης Κολακίδης (1923-2009), © Αρχείο Φώτη Κολακίδη
ΦΩΤΗΣ ΚΟΛΑΚΙΔΗΣ – ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΠΟΥΔΕΣ
1923, Γέννηση: Ο Φώτης Κολακίδης (1923-2009) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 7 Απριλίου 1923 και μεγάλωσε στη Λεμεσό. O πατέρας του ΦΚ, Ιωάννης Κολακίδης, σπούδασε εμπορικά στη Σμύρνη γύρω στο 1892-1894. Ως εμποροβιομήχανος, ο Ιωάννης Κολακίδης ίδρυσε, μαζί με τα αδέλφια του, γύρω στο 1930, το «Εργοστάσιο Πυρηνελαίου και Σάπωνος Αδελφών Κολακίδη». Το κτήριο που στέγασε αυτό το εργοστάσιο, αφού άλλαξε ιδιοκτήτη, έγινε μετέπειτα γνωστό στη Λεμεσό ως «Αποθήκες Θεοδοσίου». Το πετρόκτιστο αυτό κτήριο βρισκόταν κατά μήκος της ακτογραμμής της Λεμεσού και, παρά τις αντιδράσεις, κατεδαφίστηκε το 1995. Ο Ιωάννης Κολακίδης ασχολούνταν και με τον αθλητισμό και στέφθηκε παγκυπριονίκης στους πρώτους Παγκύπριους Αγώνες του 1896, στα αθλήματα του άλματος εις ύψος και στο τριπλούν. Η μητέρα του Φώτη, Georgette Κολακίδη, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Μιλούσε άπταιστα ελληνικά, γαλλικά, ιταλικά, αγγλικά και αραβικά. Το 1943 έγραψε την πρώτη μαγειρική στην Κύπρο και έγινε γνωστή με το ψευδώνυμο «Έττα Κίδη».
Οι γονείς του Φώτη Κολακίδη, Ιωάννης και Georgette, και ο Φώτης Κολακίδης κατά την αποφοίτησή του, © Αρχείο Φώτη Κολακίδη
Αποφοίτηση από το Γυμνάσιο: Το 1940 ο ΦΚ αποφοίτησε από το Γυμνάσιο και θέλησε να φύγει στο εξωτερικό για σπουδές. Το ξέσπασμα, όμως, του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου τον καθήλωσε στην Κύπρο. Επιπρόσθετα οι μεγάλες οικονομικές δυσκολίες των οικογενειακών επιχειρήσεων και τα προβλήματα υγείας του πατέρα του (ο οποίος πέρασε τα πέντε τελευταία χρόνια της ζωής του σε αναπηρική καρέκλα) ανάγκασαν το ΦΚ, ως μοναχοπαίδι που ήταν, να στηρίζει οικονομικά τους γονείς του, ενώ ήταν μόλις 17 ετών.
Δημόσια Έργα: Το καθήκον αυτό (να στηρίζει οικονομικά την οικογένειά του) και η αγάπη του για την αρχιτεκτονική τον ώθησαν στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου να μετακομίσει στη Λευκωσία όπου εργάστηκε ως σχεδιαστής στα Δημόσια Έργα. Παράλληλα σπούδαζε αρχιτεκτονική με αλληλογραφία και κατάφερε να λάβει, το 1946, το δίπλωμα του British Institute of Engineering Technοlogy (BIET) του Λονδίνου.
Πτυχίο στην Αρχιτεκτονική (B.Arch, Columbia): Με το τέλος του πολέμου, και μετά το θάνατο του πατέρα του, ο ΦΚ πήρε τη απόφαση να αρχίσει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης. Ο ΦΚ έγινε δεκτός στο Columbia λαμβάνοντας και υποτροφία. Για να καταφέρει να ολοκληρώσει όμως το πτυχίο του, αναγκάστηκε να δουλεύει κατά την διάρκεια των σπουδών του και κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Πήρε το Bachelor in Architecture το 1951.
Σκίτσα του Φώτη Κολακίδη που σχεδίασε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Columbia, © Αρχείο Φώτη Κολακίδη
Μεταπτυχιακά (M.Arch, Harvard): Ο ΦΚ θέλει να συνεχίσει τις σπουδές του με ένα μεταπτυχιακό στην αρχιτεκτονική και προς τούτο στέλνει αίτηση στο Harvard. Στις 26 Ιουνίου 1951 ο Πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Harvard, ο Walter Gropius, στέλνει επιστολή στο ΦΚ στην οποία αναφέρει πως θα ήθελε να τον δεχτεί στο τμήμα, αλλά λόγω έλλειψης θέσεων αυτό δεν θα ήταν δυνατόν να γίνει αμέσως και θα έπρεπε να περιμένει ακόμη ένα χρόνο.
Επιστολή Walter Gropius (26 Ιουνίου 1951), © Αρχείο Φώτη Κολακίδη
Στις 29 Ιανουαρίου 1952 ο Walter Gropius στέλνει επιστολή στο ΦΚ και τον ενημερώνει πως λόγω του ότι κάποιος φοιτητής αδυνατούσε να ξεκινήσει το μεταπτυχιακό, μια θέση ήταν κενή και θα μπορούσε να εγγραφεί αμέσως στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Έτσι ο ΦΚ, το χειμώνα του 1952, αρχίζει τις μεταπτυχιακές του σπουδές με καθηγητή ένα από τους πλέον σημαντικούς αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, τον Walter Gropius.
Επιστολή Walter Gropius (29 Ιανουαρίου 1952), © Αρχείο Φώτη Κολακίδη
H εποχή των σπουδών πλάι στον καθηγητή Walter Gropius ήταν η πιο σημαντική της φοιτητικής ζωής του ΦΚ και έθεσε νέες βάσεις για τη μετέπειτα καριέρα του. Ο ΦΚ ήταν ο πρώτος Κύπριος που σπούδασε στο Harvard και από τους πολύ λίγους Έλληνες αρχιτέκτονες που είχαν καθηγητή τον Walter Gropius, ο οποίος, μάλιστα, τον βοήθησε να πάρει και υποτροφία.
Κλείνω αυτό το πρώτο μέρος του βιογραφικού με μια επιστολή που ο Walter Gropius απέστειλε, τον Ιούνιο του 1952, σε συγγενικά πρόσωπα του ΦΚ, όπου αναφέρει τα εξής: «νομίζω ότι ο ΦΚ έχει πραγματικό ταλέντο για να εξελιχθεί σε ένα δημιουργικό αρχιτέκτονα».
Επιστολή Walter Gropius (3 Ιουνίου 1952), © Αρχείο Φώτη Κολακίδη
Στο επόμενο άρθρο θα παρουσιάσω το τέλος των σπουδών του ΦΚ, το διάστημα που δούλεψε στο TAC («The Architects Collaborative», το αρχιτεκτονικό γραφείο που ίδρυσε ο Walter Gropius) και δίδαξε ως αρχιτέκτονας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, και την επιστροφή του στην Κύπρο.
