των Κώστα Νικολάου και Κωνσταντίνου Μάρκου

© Κώστας Νικολάου και Κωνσταντίνος Μάρκου

Μέσα στα πλαίσια μιας χωρικής αλληγορικής ερμηνείας, θα έλεγε κανείς πως φαντάζει με έναν ωκεανό άλλοτε ήρεμο, με αναπόφευκτο αντίκτυπο τη στασιμότητα και ενίοτε κυματώδη, πλανεύοντας τον κάθε ταξιδιώτη σε άγνωστους προορισμούς. Κάπως έτσι λειτουργεί η έννοια της κρίσης. Πρόκειται για μια νοητική ενέργεια που οδηγεί σε μια απόφαση ή επιλογή. Μια ενέργεια διπολικής σημασίας ταυτισμένη στις μέρες μας με την πολιτική αστάθεια που κλονίζει την καθημερινότητα πολλών ατόμων ή και συνόλων σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι αναμφίβολο το ερώτημα εάν αυτή η ιδέα της κρίσης υπήρξε ανέκαθεν εδώ που φαντάζει χρονικά επίκαιρη ή εάν απομακρύνοντας την κανείς, σε κάποια άλλη ήπειρο, εξαφανίζεται από την πυξίδα του μυαλού μας, κατοικώντας μονάχα σε ένα παράλληλο κόσμο. Πόσο αντικειμενικός είναι ο φακός που χρησιμοποιεί κανείς για να την τοποθετήσει μέσα σε ένα πλαίσιο αν όχι ατομικό τότε συλλογικό;

Η κρίση στον χώρο της αρχιτεκτονικής δεν παρουσιάζεται μόνο ως μια ρωγμή που υποτάσσει το πνεύμα και τις θεμιτές ή αναγκαίες ελπίδες. Σε γενικευμένα πλαίσια αποκτά υπόσταση μέσα από την ανεργία, την υποαπασχόληση, την εκμετάλλευση της εργοδοτικής πλευράς αλλά και την καταπάτηση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κοινωνικά θέματα, τοποθετημένα κάτω από την ομπρέλα της κρίσης. Εάν αναζητήσει κανείς σε οποιοδήποτε κυβερνοχώρο τη λέξη κρίση, θα συναντήσει νούμερα και ημερομηνίες που σκιαγραφούν μια αναμενόμενη, ωμή πραγματικότητα. 2015. Σταθερός χρονικός παρονομαστής. 72.000. Ο αριθμός των ανέργων του σήμερα. 50%. Το ποσοστό που ορίζει την ανεργία στους νέους. Ένας στους τρεις. Η αναλογία των νέων που ταξιδεύουν σε ξένες χώρες, για ένα  ελπιδοφόρο αύριο. 1974. Η προηγούμενη φορά που η Κύπρος βίωσε σε τέτοιο βαθμό μαζικές μεταναστεύσεις.

Ο σκοπός του άρθρου όμως δεν αφορά όλα τα προαναφερθέντα. Δεν έχει να κάνει με την παρουσίαση μιας πραγματικότητας που κλονίζει κυρίως τους νέους ανθρώπους αλλά έχει ως σκοπό να αποδείξει πως κάτω από τις  αντιξοότητες και δυσκολίες, χρονικές και χωρικές, η μοναδική επιλογή δεν είναι η φυγή αλλά η διαρκής καλλιέργεια ικανοτήτων, η δια βίου απόκτηση γνώσεων, η εξερεύνηση ευκαιριών, η προβολή οραμάτων. Με άλλα λόγια, ο συνεχής διάλογος με το επιστημονικό πεδίο για το οποίο είχε γίνει η πρωταρχική επένδυση. Στα δικά μας λόγια, ο διάλογος με τον χώρο της αρχιτεκτονικής, οτιδήποτε και αν ορίζει αυτός. Ο αποτελματωμένος εφησυχασμός απαιτεί μια συγκρουσιακή αντίσταση. Δεν είναι κανόνας αλλά περισσότερο μια προσωπική ανάγκη. Μέσα στις πολιτικές που εξουσιάζουν σύνολα και χειραγωγούν χώρους και πορείες, καταλυτικό στοιχείο είναι η διατήρηση ενός αστείρευτου ψυχικού σθένους. για ένα τυφλό, αυθόρμητο καμιά φορά, μεγαλεπήβολο άλμα.

Τον Νοέμβριο του 2014, συναντηθήκαμε για πρώτη φορά, ύστερα από μια σύντομη συνεργασία μας στο γραφείο του αρχιτέκτονα Ζήνωνα Σιερεπεκλή, σε ένα από τα γνωστά καφεκοπτεία της Λευκωσίας. Δύο νεαροί αρχιτέκτονες, απόφοιτοι σχολών της Κύπρου, με ένα μοναδικό σκοπό εξαρχής, τη  συλλογική δοκιμασία, ως οργανωμένη ομάδα, σε ένα διεθνές αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Η ομάδα, εάν δηλαδή είναι πρέπον να συζητώ για αυτήν στο τρίτο πρόσωπο, απαρτίζεται από τα άτομά μας, Κώστα Νικολάου και Κωνσταντίνο Μάρκου. Κοινά ερεθίσματα, κοινές απόψεις, τόσο ιδεολογικές αλλά και μεθοδολογικές, οδήγησαν στην υβριδική δημιουργία μιας ομάδας που στόχευε στην διερεύνηση αυτού του «εδάφους» με βασικό γνώμονα τη χρήση της αρχιτεκτονικής ως εργαλείο για κριτική αναθεώρηση διάφορων πτυχών της.

Το πρόγραμμα εργασίας υπήρξε αρκετά σκληρό και απαιτητικό όπως και ο χρόνος μηδενικός μπροστά  στον όγκο δουλειάς που έπρεπε να παραχθεί για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του έργου. Παρ’ όλες τις δυσκολίες όμως, σταθήκαμε αποφασιστικοί αγνοώντας νούμερα και στατιστικές οι οποίες απλά μας αποδοκίμαζαν. Επρόκειτο για απλούς ισχυρισμούς. Ότι δηλαδή οι πιθανότητες δεν ήτανε με το μέρος μας. 0,005. Αυτές, λοιπόν, ήταν οι πιθανότητες οποιασδήποτε νίκης μας και αυτές καλούμασταν να αψηφήσουμε, χωρίς βέβαια μια υποθετική αποτυχία να αποτελούσε τροχοπέδη για την μελλοντική εξέλιξη της ομάδας.

Ο χώρος εργασίας μας: ένα δωμάτιο τριάντα περίπου τετραγωνικών μέτρων στον εναέριο της Λεμεσού. Ένας χώρος, μικρών διαστάσεων, με μερικά πρόχειρα φτιαγμένα και χρησιμοποιημένα έπιπλα, σαν μετέωρα αντικείμενα που ανταποκρίνονταν με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά, αναλόγως των απαιτήσεων, οργανώνοντας τον χώρο.

Δεν ήτανε λίγες οι φορές που η πίστη μας κλονιζόταν από πνεύμα αμφιβολίας. Όμως ο σκοπός του έργου μας κρατούσε σε εγρήγορση νοητική, μετατρέποντας την οποιαδήποτε αμφιβολία  σε δημιουργική υποθετική σκέψη. Μετατρέποντάς την σε όραμα για την αρχιτεκτονική αλλά και για τον ίδιο τον τόπο που αποτελούσε πρωταγωνιστή όλης αυτής της ιστορίας. Συγκεκριμένα το Αφγανιστάν.

Η προκήρυξη του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού είχε ως σκοπό την ανάδειξη αλλά και διατήρηση της πλούσιας πολιτισμικής κληρονομιάς ενός ιστορικού σημείου στον χάρτη του Αφγανιστάν, της κοιλάδας του Μπάμιγιαν, φημισμένης κυρίως για τα ιερά έργα ελληνοβουδιστικής τέχνης των αγαλμάτων του Βούδα. Τα αγάλματα αποτελούσαν  μέρος μιας λαξευτής τοπογραφίας δημιουργώντας ένα φόντο για την πόλη ύψιστης ιστορικής σημασίας.  Χρονολογούνται τον 6ου αιώνα μ.Χ και βρίσκονται στην πλευρά ενός γκρεμού στην κοιλάδα του Μπαμιγιάν, σε υψόμετρο 2.500 μέτρων.

Τον Μάρτιο του 2001, η κυβέρνηση των Ταλιμπάν, το πολιτικό-θρησκευτικό κίνημα που κυβέρνησε το Αφγανιστάν από το 1996 έως το 2001, αποφάσισε την ανατίναξη των δύο αγαλμάτων του Βούδα αφήνοντας πλαίσια «πολιτισμικών» κενών, ορατά σε φυσική διάσταση αλλά και χαραγμένα στις μνήμες των κατοίκων της περιοχής. Η κυβέρνηση των Ταλιμπάν θεώρησε πως τα αγάλματα ήταν είδωλα και, ως εκ τούτου, αντι-ισλαμικά.

Η κοιλάδα του Μπάμιγιαν, ως ένα μετά-συγκρουσιακό τοπίο αποτελεί ένα ισχυρό ιστορικό παράδειγμα όπου οι πολιτικές συγκρούσεις και οι κοινωνικές ανακατατάξεις θυσίασαν, στον βωμό ενός θεοκρατικού καθεστώτος, την αρχαιολογία της πόλης. Την αρχαιολογία ως ένα παράγωγο υλικών διαστάσεων ενός ολόκληρου πολιτισμού.

Η αντίσταση όμως του κόσμου ήτανε αυτή που μας ενδυνάμωνε, όσο ρομαντικό και αν ακούγεται. Ενός κόσμου που εγκατέλειψε σχολεία και εκπαιδευτικά ινστιτούτα επί εποχής κατάληψής τους από την Σοβιετική Ένωση γιατί αρνούνταν να ασπαστούν τις δικές τους ιδεολογίες και «παραδόσεις», όπως και την ίδια τους την γλώσσα, ύστερα από εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Η αρχιτεκτονική της ανάπτυξης κατοικεί σήμερα σε ερείπια. Αυτή που κατασκεύασε υποδομές ως μηχανές εξαναγκασμού.

Έτσι, λοιπόν, το πολιτισμικό κέντρο, σε μια εποχή ανεξαρτησίας και ειρήνης για τον κόσμο του Αφγανιστάν, θα αποτελέσει σύμβολο, όσο γενναίο και αν ακούγεται από μέρους μας, όχι για την «αρχιτεκτονική» που το ορίζει αλλά κυρίως για τον σκοπό που πρεσβεύει. Για τον σκοπό που κάποτε χάθηκαν μάχιμες ζωές. Και για τον ίδιο σκοπό, της παιδείας, άξιζε να συνεισφέρουμε, μέσα από τη δική μας πρόταση, που σκοπό είχε να αναδείξει όλες αυτές τις προβληματικές, κατασκευάζοντας εικόνες, ως το βασικό και μοναδικό εργαλείο. Εικόνες ενός οράματος. Εικόνες απορρέουσες από ένα μεγαλεπήβολο προσωπικό άλμα δύο νέων που διατηρούν ελπίδα για ένα άλλο μεγαλεπήβολο άλμα του κόσμου του Αφγανιστάν που αναζητεί αυτήν την χαμένη και καπηλευμένη ελπίδα.